भारत में निर्यात प्रोत्साहन व आयात प्रतिस्थापन (EXPORT PROMOTION AND IMPORT SUBSTITUTION IN INDIA)

भारत में निर्यात प्रोत्साहन व आयात प्रतिस्थापन (EXPORT PROMOTION AND IMPORT SUBSTITUTION IN INDIA)
भारत में निर्यात प्रोत्साहन व आयात प्रतिस्थापन (EXPORT PROMOTION AND IMPORT SUBSTITUTION IN INDIA)
हम भारत में निर्यात प्रोत्साहन व आयात प्रतिस्थापन के प्रयासों का अध्ययन निानलिखित दो शीर्षकों के अन्तर्गत् पृथक्-पृथक् करेगें- 1. भारत में नियांत प्रोत्साहन या संवर्धन के सरकारी प्रवास, 2. भारत में आयात प्रतिस्थापन । भारत में निर्यात सम्वर्द्धन के सरकारी प्रयत्न (GOVERNMENT MEASURES FOR EXPORT PROMOTION IN INDIA) स्वतन्त्रता प्राप्ति के पश्चात् से ही सरकार नियात में वृद्धि के लिए प्रयत्नशील रही है। इस सम्बन्ध में समय-समय पर जो प्रयत्न किये गये हैं, उनका अध्ययन हम निम्न दो शीर्षकों में कर सकते हैं- I. 1991 से पूर्व निर्यात प्रोत्साहन नीतियाँ । II. 1991 के बाद निर्यात प्रोत्साहन नीतियाँ। I. 1991 से पूर्व निर्यात प्रोत्साहन नीतियाँ 1991 से पूर्व सरकार द्वारा अपनाई गई निर्यात प्रोत्साहन नीतियाँ निम्नलिखित हैं- 1. विभिन्न जाँच समितियाँ-जैसे गोरवाला समिति (1949), डिसूजा समिति (1957), मुदालियर समिति (1961), आदि का गठन किया गया। 2. विशिष्ट संगठनों जैसे-नियांत सम्बर्द्धन निदेशालय (1957) केन्द्रीय व्यापार सलाहकार परिषद् (1978) आदि का गठन किया गया। 3. किस्म निमन्त्रण के लिए कई संगठन जैसे-निर्यात निरीक्षण प…