झारखण्ड
शैक्षिक अनुसंधान एवं प्रशिक्षण परिषद राँची (झारखण्ड)
द्वितीय
सावधिक परीक्षा (2021 2022)
मॉडल
प्रश्न पत्र सेट 3
Set- 3
|
कक्षा- 11 |
विषय- संस्कृत |
पूर्णांक - 40 |
समय 1 घंटा 30 मिनट |
निर्देश-:
● परीक्षार्थी यथासंभव अपने शब्दों में उत्तर दें।
● इस प्रश्नपत्र में तीन खण्ड है क, ख, और ग, एवं
प्रश्नों की संख्या 19 है।
● प्रश्न संख्या 1-7 तक अतिलघु उत्तरीय है। इनमें
से किन्हीं 5 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का मान 2 अंक निर्धारित है।
● प्रश्न संख्या 8-14 लघु उत्तरीय हैं। इनमें से किन्हीं
5 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का मान 3 अंक निर्धारित है।
● प्रश्न संख्या 15-19 दीर्घ उत्तरीय हैं। इनमें से
किन्हीं 3 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न के लिए 5 अंक निर्धारित है।
खण्ड
क
(
अति लघु उत्तरीय प्रश्न )
अस्मिन्
खण्डे सर्वे प्रश्नाः समानांका: । केचन् पंचैव प्रश्ना: पूर्णवाक्येन समाधेयाः।
1. कीदृशं भोजनं श्लेषमाणं परिहासयति ?
उत्तर:
उष्णं भोजनं श्लेषमाणं परिहासयति ।
2. अलावदीनो नाम यवनराजः कस्मै कुप्यति ?
उत्तर:
अलावदीनो नाम यवनराज: महिमासाहिनाम्ने सेनानिने कुप्यति ।
3. भग्नोद्यमं यवनराजं दृष्ट्वा तमागत्य को मिलितौ?
उत्तर:
भग्नोद्यमं यवनराजं दृष्ट्वा तमागत्य रायमल्लरामपालनाम्नौ हम्मीरदेवस्य द्वौ सचिवौ
मिलितौ ।
4. लांगलिक : किं करोति ?
उत्तर:
लांगलिक: भूमिं कर्षति ।
5. प्रस्तरखण्डान् कः दारयते ?
उत्तर:
प्रस्तरखण्डान् जनपदरथ्याकर्ता दारयते ।
6. 'गान्धिन: संस्मरणम् पाठानुसारं कस्यां कथायां सत्यत्व प्रतीतिः
आसीत् ?
उत्तर:
गान्धिन: संस्मरणम् पाठानुसारं हरिश्चन्द्रस्य कथायां सत्यत्व प्रतीतिः आसीत्।
7. कौ गान्धिन: हृदये नित्यसन्निहितौ आस्ताम् ?
उत्तर:
हरिश्चन्द्रश्रवणौ गान्धिनः हृदये नित्यसन्निहिती आस्ताम् ।
(खण्ड
-ख)
सर्वे
प्रश्नाः समानांका: । केचन् पंच प्रश्नान् उत्तरत-
8.
निर्देशानुसारं रूपं लिखत-
(क) भूधातो: लृट्लकारे प्रथमपुरुषे बहुवचने।
उत्तर:
भविष्यन्ति।
(ख) गम् धातोः लङ्लकारे उत्तमपुरुषे एकवचने ।
उत्तर:
अगच्छत्।
(ग) सेव धातो: लट् लकारे मध्यमपुरुषे द्विवचने ।
उत्तर:
सेवेथे।
9. उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क)
चतस्र: बालिका: ….नृत्यन्ति.. (नृत्याम: / नृत्यन्ति
)
(ख)
त्वम् कुत्र...असि...... ( असि / अस्ति )
(ग)
वयम् अद्य पाटलिपुत्रं .... गमिष्यामः......।
(अगच्छाम / गमिष्यामः)
10. उचितं विभक्तिं संयोज्य रिक्तस्थानानि पूरयत-
(
क ) वयम्....उद्यानम् ....... प्रति गच्छामः ।
(उद्यान)
(
ख ) ...इन्द्राय...... नमः । ( इन्द्र)
(ग)
ते प्रतिदिनं.....कन्दुकेन... क्रीडन्ति । (कन्दुक
)
11. अधोलिखितपदेषु प्रयुक्तलकारः पुरुषः वचनं च लिखत-
|
पद |
लकार |
पुरुष |
वचन |
|
(क) आसन्- |
-
लङ् |
-
प्रथम |
-
बहुवचनम्। |
|
(ख) पश्यामि- |
-
लट् |
-
उत्तम |
-
एकवचनम्। |
|
(ग) सेवते- |
-
लट् |
-
प्रथम |
-
एकवचनम्। |
12. अधोलिखितशब्दान् आश्रित्य वाक्यरचनां कुरुत-
(क) शीघ्रम् = सः शीघ्रम् चलति ।
(ख) कुपित्वा = कंस: कुपित्वा हसति ।
(ग) निकटे = रामस्य निकटे श्यामस्य गृहं अस्ति ।
13. पर्यायपदं लिखत-
(क) देव: = अमरः / देवता
(ख) सूर्य: = आदित्य:/रविः / दिनकरः।
(ग) पुष्पम् = कुसुमम् / प्रसूनम् ।
14. विलोमपदं लिखत-
(क) दिवा = रात्रि।
(ख) मम = तव।
(ग) ज्ञानी = अज्ञानी।
खण्ड-ग
(दीर्घ
उत्तरीय प्रश्न)
सर्वे
प्रश्ना:समानांका: । केचन् त्रयाणां प्रश्नानाम् उत्तरो लेख्य: ।
15. अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तान् प्रश्नान् संस्कृतेन उत्तरत-
सुखं
च दुःखं च मानवजीवनस्य अवस्था द्विविधा भवति । कोऽपि मनुष्यः स्वजीवने दुःखं न इच्छति
। दुःखेभ्यः आर्ताः जनाः इतस्तत: भ्रमन्ति। स्वामी विवेकानंदः कथयति-दुःखान् दूरीकर्तुम्
उपाया: तु सर्वथा अस्माकं सम विद्यन्ते, परं वयम् अज्ञानतावशात् तान् उपायान् न यश्याम:
। जीवनस्य समस्यासु पतिता मनुष्या: ईश्वराय दोषं यच्छन्ति । ते एवम् अपि कथयन्ति यत्
अस्माकम् भाग्यं रुष्टम् अस्ति । शान्तमनसा यदि चिन्तनं क्रियते तदा ज्ञायते यत् विपत्तेः
समाधानं तु समक्षमेव अस्ति । मनुष्य: स्वसमाधानशक्तिं सुखी भवितुं शक्नोति।
प्रश्ना:
½*2=1
(क)
एकपदेन उत्तरत..
(i) मनुष्य: स्वजीवने किं न इच्छति ?
उत्तर:
दुखम्।
(ii) मनुष्याः कस्मै दोषं यच्छन्ति ?
उत्तर:
ईश्वराय।
(ख)
पूर्णवाक्येन उत्तरत-2
(i) स्वामी विवेकानंद: किं कथयति ?
उत्तर:
स्वामि विवेकानन्दः कथयति दुःखान् दूरीकर्तुम् उपाया:तु सर्वथा अस्माकं समक्षे विद्यन्ते,
परं वयम् अज्ञानतावशात् तान् उपायान् न पश्यामः ।
(ग)
निर्देशानुसारम् उत्तरत- 1/2*4=2
(i) भ्रमन्ति इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
उत्तर:
जना:।
(ii) ' युष्माकम्' इति पदस्य किं विलोमपदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
उत्तर:
अस्माकम्।
(iii) 'ते' इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
उत्तर:
मनुष्या:।
(iv) आर्ता: ' इति विशेषणस्य विशेष्यं किम् ?
जना:।
16. भवान् राकेश:, भवतः भ्रातुः विवाहः अस्ति । अतः विवाहे सम्मिलितं
भवितुं दिनत्रयस्य अवकाशार्थं स्वप्राचार्यं प्रति एकं आवेदनपत्रं लिखतु ।
उत्तर:
सेवायाम्
प्राचार्यमहोदयः,
+2 उच्च विद्यालय गोपीकांदर, दुमका।
विषयः
= विवाहे सम्मिलितं भवितुं दिनत्रयस्य अवकाशार्थम् आवेदनपत्रम्।
महोदयः,
सविनयं
निवेदयामि यत् अहं भवतां विद्यालये एकादशकक्षायां पठामि । मम भ्रातुः विवाह: दिसम्वर
मासे पञ्चदशतिथौ अस्ति । वरयात्रा अस्माकम् आवासात् वसयानेन धनवादनगरं गमिष्यति। अस्मिन्
अवसरे तत्र मम उपस्थितिः अनिवार्या अस्ति।अतः दिनत्रयस्य 05/06/2022 दिनांकत:
06/06/2022 यावत् अवकाशं स्वीकृत्य भवन्त: माम अनुग्रह्णन्तु ।
दिनांक-
25/05/2022
भवताम् आज्ञाकारी शिष्य:
क ख ग
17. मंजूषातः संकेतान् गृहीत्वा अधोलिखितां कथां पूरयित्वा लिखत -
एकदा
भगवान् बुद्ध स्वशिष्यैः ...सह.. सभायां ध्या मग्नः
विराजते स्म । कश्चित् बहि: स्थितः जन...क्रोधेन....अवदत्-
"कथं मह्यं सभायाम् उपवेशनस्य.. अनुमति..
न प्रदीयते ?"बुद्धः पुनः नेत्रे..निमिल्य..
ध्यानमग्नः अभवत् । सः जनः पुनः क्रोधोन्मत्त ...भूत्वा...आक्रोशत्
। कश्चित् शिष्यः....नम्रतया......न्यवेदयत्-
"भगवन् तस्मै प्रवेशाय कृपया अनुमति....ददातु....."
इति । बुद्धदेवः ...नेत्रे....... उन्मील्य अवदत्-
" सः अस्पृश्यः ।" शिष्यः अपृच्छत्- " अस्माकम् धर्मे तु ..जातिभेद: ....नास्ति । कथं न अस्पृश्यः ।" बुद्धः
अवदत्- " यः क्रोधः करोति सः.....अस्पृश्य:......एव
।" इति।
मंजूषा-
|
नेत्रे,
क्रोधेन, निमील्य, भूत्वा, सह, अनुमतिः, ददातु, जातिभेदः, नमतया, अस्पृश्य: |
18. नाट्यसाहित्यस्य वैशिष्ट्यं प्रतिपादयत ।
उत्तर:
संस्कृतनाटकानां प्रमुखाः विशेषता: -
1)
नाटकस्य इतिवृत्तं इतिहासपुराणप्रसिद्धं स्यात् ।
2)
नाटकानाम् आरम्भ: मंगलाचरणेन नान्द्या वा भवति ।
3)
मुखादिपञ्चसन्धियुक्तं भवति ।
4)
नाटकं रूपकस्य दशभेदेषु विशिष्टं भवति ।
5)
संस्कृतनाटकानि प्रायः सुखान्तानि भवन्ति।
6)
नाटकानां प्रधानरस: श्रृंगार : वीरः वा भवति।
7)
संस्कृतनाटकेषु न्यूनतमाः पञ्च, अधिकाधिका: च दश अंकाः भवन्ति ।
8)
विदूषकस्य कल्पना संस्कृतनाटकानां मौलिकविशेषता अस्ति । अयं पात्रः हास्योत्पादकं पात्रं
भवति ।
9)
नाटकानां समाप्तिः भरतवाक्येन भवति । यत्र प्रधानपात्रं देशस्य समाजस्य च उन्नते: कामनां
करोति।
10)
प्रमुखनाटकानि सन्ति महाकविभास:- स्वप्नवासवदत्तम् दूतवाक्यम् प्रतिमानाटकम्, उरुभंगम्
च । शूद्रक :- मृच्छकटिकम् । कालिदासः - अभिज्ञानशाकुंतलम् । भवभूति - उत्तररामचरितम्
। विशाखादत्त : - मुद्राराक्षस ।
19. अधोलिखितानां ग्रंथानां लेखकानां नामानि लिखत-
(क) पुरुषपरीक्षा = विद्यापतिः ।
(ख) किरातार्जुनीयम् = भारविः ।
(ग) महाभारतम् = वेदव्यासः ।
(घ) नीतिशतकम् = भर्तृहरिः ।
(ड.) नलचम्पू = त्रिविक्रमभट्टः।
