निर्देश-:
● परीक्षार्थी यथासंभव अपने शब्दों में उत्तर दें।
● इस प्रश्नपत्र में तीन खण्ड है क, ख, और ग, एवं
प्रश्नों की संख्या 19 है।
● प्रश्न संख्या 1-7 तक अतिलघु उत्तरीय है। इनमें
से किन्हीं 5 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का मान 2 अंक निर्धारित है।
● प्रश्न संख्या 8-14 लघु उत्तरीय हैं। इनमें से किन्हीं
5 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का मान 3 अंक निर्धारित है।
● प्रश्न संख्या 15-19 दीर्घ उत्तरीय हैं। इनमें से
किन्हीं 3 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न के लिए 5 अंक निर्धारित है।
खंड
- 'क'
(
अति लघु उत्तरीय प्रश्न )
अस्मिन्
खण्डे सर्वे प्रश्ना: समानांका: । केचन् पंचैव प्रश्नाः पूर्णवाक्येन समाधेयाः । 2*5=10
1. चरकसंहिताया: रचयिता का? 2
उत्तर:
चरकसंहिताया: रचयिता चरकमुनिः अस्ति।
2. महिमासाहिसेनानी प्राणरक्षायै कुत्र अगच्छत् ? 2
उत्तर:
महिमासाहिसेनानि प्राणरक्षायै दयावीरस्य हम्मीरदेवस्य पार्श्वे अगच्छत्।
3. शरणागतरक्षायै कः वीरगतिम् अलभत् ? 2
उत्तर:
शरणागतरक्षायै हम्मीरदेवः वीरगतिम् अलभत् ।
4. गांधिनः आत्मकथा मूलतः कस्यां भाषायां लिखिता ? 2
उत्तर:
गांधिन: आत्मकथा मूलत: गुजरातीभाषायां लिखिता।
5. कौ गान्धिनः हृदये नित्य सन्निहितौ आस्ताम् ? 2
उत्तर:
हरिश्चन्द्रश्रवणी गांधिनः हृदये नित्य सन्निहिती आस्ताम्।
6. ईश: कुत्र अस्ति ? इति पाठः कस्मात् ग्रन्थात् संकलित: ? 2
उत्तर:
इति पाठ: गीताञ्जल्या: ग्रन्थात् संकलितः।
7. कीदृशं भोजनं बलाभिवृद्धिम् उपजनयति ? 2
उत्तर:
स्निग्धं भोजनं बलाभिवृद्धिम् उपजनयति ।
खण्ड-ख
सर्वे
प्रश्नाः समानांका: । केचन् पंचैव उत्तरत 3*5= 15
8. निर्देशानुसारं रूपं लिखत- 3
(क) पठ् लट्लकारे प्रथमपुरुषे बहुवचने
उत्तर:
पठन्ति।
(ख) दृश् लंङ्गलकारे मध्यमपुरुषे एकवचने
उत्तर:
अपश्य:।
(ग) अस् लृट्लकारे उत्तमपुरुषे द्विवचने
उत्तर: भविष्यवाद:।
9. उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयत- 3
(क)
छात्रा: प्रतिदिनं विद्यालयं ..गच्छन्ति...। (गच्छति
/ गच्छन्ति)
(ख)
एकदा अहं वने एकं व्याघ्रम्....अपश्यम्....। अपश्यम्
/ अपश्यत्)
(ग)
अयोध्यायाः राजा दशरथ:...आसीत्...। (आसन्/आसीत्
)
10. उचितविभक्ति संयोज्य रिक्तस्थानानि पूरयत 3
(क)
.....नगरम् .... उभयतः वृक्षाः सन्ति । (नगर)
(ख)
स .भिक्षुकाय... वस्त्राणि यच्छति । (भिक्षुक)
(ग)
पिता...पुत्रेण...... सह वनं गच्छति । (पुत्र)
11. यथानिर्देश परिचयं लिखत-3
|
|
पद |
लकार |
पुरुष |
वचनं |
|
भवामि |
भू- |
- लट्- |
-उत्तम- |
-एकवचन। |
|
गमिष्यन्ति |
गम्- |
-लृट्- |
-प्रथम- |
-बहुवचन। |
|
अपठन् |
पठ्- |
-लङ्- |
-प्रथम- |
-बहुवचन। |
12. अधोलिखितानां पदानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत 3
(क) रोटिका - भोजने रोटिका महत्वपूर्णा अस्ति।
(ख) आम्रम् - स: आम्रम् खादति।
(ग) सत्यम् - रामः सत्यम् वदति।
13. पर्यायपदं लिखत-3
(क) कमलम् - अम्बुजम् । जलजम् ।
(ख) जलम् - नीरम्। वारि।
(ग) मेघ: - जलधरः । घनः ।
14. विलोमपदं लिखत-3
(क) श्वेतः - श्यामः ।
(ख) प्राचीनतमः - आधुनिकतमः ।
(ग) गुरु: - छात्रः।
खण्ड
ग
सर्वे
प्रश्नाः समानांकाः । केचन् त्रयाणाम् उत्तरत्-5*3=15
15. अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तान् प्रश्नान् उत्तरत-
संसारस्य सर्वेषां प्राणिनां जीवने जलस्य महत्वम्
अत्यधिकं वर्तते । जलेन एव मानवानां शरीरं किं वा अखिलानां जीवजन्तूनां, वृक्षादीनां
चापि देहः जलेन एव पुष्यते । योऽपि जनः जलस्य प्रयोग करोति, सः एतदपि जानातु यत् जलस्य
संरक्षणं सदैव सर्वत्र च अनिवार्यम् । यदि कथमपि जलं न स्यात् तर्हि सर्वमेव जगद् विनष्टं
भविष्यति ।
(क)
एकपदेन उत्तरत-¹/2*2=1
(i) मानवानां शरीरं केन पुष्यते ?
उत्तर:
जलेन।
(ii) ' भविष्यति । इति क्रियायाः कर्तृपदं किम् ?
उत्तर:
जगद्।
(ख)
पूर्णवाक्पेन उत्तरत-1*2=1
(i) यदि जलं न स्यात्, तर्हि किं भविष्यति ?
उत्तर:
यदि जलं न स्यात तर्हि सर्वमेव जगद् विनष्टं भविष्यति।
(ii) कस्य संरक्षणं सदैव अनिवार्यम् ?
उत्तर:
जलस्य संरक्षणम् सदैव सर्वत्र च अनिवार्यम् ।
(ग)
यथानिर्देशम् उत्तरत- ¹/2*4=2
(i) अत्र 'शरीरम्' अस्य कः पर्याय: ?
उत्तर:
देह:।
(ii)' प्राणिनाम्' अस्प विशेषणं किम् ?
उत्तर:
सर्वेषां।
(iii) ' सः' इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
उत्तर:
जन:।
(iv) ' महत्त्वम् 'अस्य कृते का क्रिया अत्र प्रयुक्ता?
उत्तर:
वर्तते।
16. दिनद्वयस्य अवकाशार्थं स्वप्राचार्यं प्रति एकं आवेदनपत्रं लिखत
।5
उत्तर:
सेवायाम्
प्राचार्यमहोदयः,
+2 उच्च विद्यालय गोपीकांदर, दुमका ।
विषय
= दिनद्वयस्य अवकाशप्राप्त्यर्थम् आवेदनपत्रम्।
महोदयः,
सविनयं
निवेदयामि यत् अहं भवतां विद्यालये एकादशकक्षायां पठामि । गत दिवसात् अहं तीव्र ज्वरेण
पीड़ितः अस्मि । अस्मात् कारणात् विद्यालयं आगन्तुम् असमर्थ: अस्मि । अतः दिनद्वयस्य
25/05/2022 दिनांक: 26/05/ 2022 यावत् अवकाशं स्वीकृत्य भवन्त: माम अनुग्रह्णन्तु ।
दिनांक
= 24/05/2022
भवतां आज्ञाकारी शिष्य:
क ख ग
क्रमांक 11
17.
मंजूषात: उचितसंकेतेन अधोलिखितां कथां पूरयित्वा पुनः लिखत ।5
आसीत्
गोदावरीतीरे विशाल: शाल्मली वृक्षः। अतृर विविधाः पक्षिणः ..सपरिवार: ......... निवसन्ति स्म । एकदा कश्चन...व्याध: ......तत्र आगत्य बहून् तण्डुलकणान् विकीर्य
....जालम् ......... प्रासारयत्, स्वयं च प्रच्छत्रः
भूत्वा कपोतानां ..प्रतीक्षाम् .......... कृतवान्
। अत्रान्तरे चित्रग्रीवनामा कश्चन् कपोतराजः रात्रौ तत्र आगतः । तत्र प्रकीर्णान्
तण्डुलकणान् दृष्ट्वा सः चिन्तितवान् यत् निर्जने वने तण्डुलानां प्रकीर्ण......केन ....... कृतं भवेत् ?
मंजूषा
|
जालम्,
व्याधः, सपरिवार, केन, प्रतीक्षाम् |
18.
'गद्यम्' इति विधाया: वैशिष्ट्य प्रतिपादयत। 5
उत्तर:
गद्यकाव्यस्य प्रमुखाः विशेषता:-
1)
छन्दोरहिता रचना गद्यं कथ्यते ।
2)
संस्कृतस्य गद्यसाहित्यम् अत्यन्तं प्राचीनं अस्ति।
3)
संस्कृतगद्यसाहित्ये समासशैल्या: आधिक्यं भवति ।
4)
ओज: संस्कृतगद्यस्य प्राण: ।
5)
संस्कृतगद्यसाहित्यस्य कथानकानां मूलं लोककथा: सन्ति
6)
गद्यस्य भेदद्वयं मन्यते कथा आख्यायिका च
7)
कथायाः कथानकं काल्पनिकं भवति ।
8)
आख्यायिकाया: कथानकं ऐतिहासिकं भवति ।
9 ) गद्यस्य विषये प्रसिद्धं अस्ति यत्- गद्यं कवीनां निकषं वदन्ति।
10) प्रमुखगद्य काव्यानि सन्ति सुबंधु:- वासवदत्ता, दण्डी- दशकुमारचरितम्, बाणभट्ट कादंबरी हर्षचरितं च, अंबिकादत्तव्यास:- शिवराजविजयम्।
19.
अधोलिखितरचनानां लेखकानां नामानि लिखत -5
(क) गीतांजलि: - रवीन्द्रनाथ टैगोर : ।
(ख) रामायणम् - वाल्मीकिः ।
(ग) चरकसंहिता - चरकमुनिः।
(घ) अभिज्ञानशाकुन्तलम् - कालिदासः ।
(ङ) कादम्बरी - वाणभट्टः।