झारखण्ड
शैक्षिक अनुसंधान एवं प्रशिक्षण परिषद राँची (झारखण्ड)
द्वितीय
सावधिक परीक्षा (2021 2022)
मॉडल
प्रश्न पत्र सेट 2
Set- 2
|
कक्षा- 11 |
विषय- संस्कृत |
पूर्णांक - 40 |
समय 1 घंटा 30 मिनट |
निर्देश-:
● परीक्षार्थी यथासंभव अपने शब्दों में उत्तर दें।
● इस प्रश्नपत्र में तीन खण्ड है क, ख, और ग, एवं
प्रश्नों की संख्या 19 है।
● प्रश्न संख्या 1-7 तक अतिलघु उत्तरीय है। इनमें
से किन्हीं 5 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का मान 2 अंक निर्धारित है।
● प्रश्न संख्या 8-14 लघु उत्तरीय हैं। इनमें से किन्हीं
5 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का मान 3 अंक निर्धारित है।
● प्रश्न संख्या 15-19 दीर्घ उत्तरीय हैं। इनमें से
किन्हीं 3 प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न के लिए 5 अंक निर्धारित है।
खण्ड:-
(क)
सर्वे
प्रश्नाः समानाड्का: । केचन् पञ्चप्रश्नान् पूर्णवाक्येन उत्तरत- 2*5=10
1. 'आहारविचारः' इति पाठः कुतः संकलितः ?
उत्तर:
'आहार विचार' इति पाठ: चरकसंहिताया: संकलितः।
2. चरकसंहितायाः रचयिता कः ?
उत्तर:
चरकसंहिताया: रचयिता चरकमुनिः अस्ति ।
3. 'पुरुष-परीक्षा' इति ग्रन्थस्य लेखकः कः?
उत्तर:
पुरुष-परीक्षा इति ग्रन्थस्य लेखक: विद्यापतिः अस्ति ।
4. अलावदीनः कस्य नगरस्य राजा आसीत् ?
उत्तर:
अलावदीन: योगीनिपुरस्य नगरस्य राजा आसीत् ।
5. अलावदीनः किं नाम्ने सेनानिने अकुप्यत् ?
उत्तर:
अलावदीन: महिमासाहिनाम्ने सेनानिने अकुप्यत् ।
6. यत्र लाङ्गलिकः कठिनां भूमिं कर्षति तत्र कः तिष्ठति ?
उत्तर:
यत्र लांगलिक: कठिनां भूमिं कर्षति तत्र ईश: तिष्ठति।
7. ईश: सलीलं कं सृजति ?
उत्तर:
ईश: सलीलं भुवं सृजति ।
खण्ड:-
( ख )
सर्वे
प्रश्नाः समानाड्काः । केचन् पञ्चैव उत्तरत- 3*5=15
8. निर्देशानुसारं रूपं लिखत-
क.
भूधातु-लृट्लकार-प्रथमपुरुष एकवचने = भविष्यति।
ख.
पठ्धातु-लङ्लकार-मध्यमपुरुष एकवचने = अपठ:।
ग.
गम्-धातु-लट्लकार- उत्तमपुरुष-द्विवचने = गच्छाव:।
9. उचितैः क्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयत-
क.
अहं चलचित्रं ...पश्यामि.....। (पश्यामि / पश्यति)
ख.
रामः वनम् ....अगच्छत्.....। (अगच्छन्/ अगच्छत्
)
ग.
भारतस्य राजधानी नवदेहली ...अस्ति.....I (सन्ति/अस्ति)
10. उचितं विभक्तिं संयोज्य रिक्तस्थानानि पुरयत-
क.
..... विद्यालयं.......निकषा तडागः अस्ति। (विद्यालय)
ख.
...रामेण.........सह सीता वनं गच्छति । (राम)
ग.
.....कृष्णाय.........नमः । (कृष्ण)
11. यथानिर्देशं पदपरिचयं लिखत-
|
पदम् |
लकार: |
पुरुषः |
वचनम् |
|
क. अपठत्- |
-लड्.- |
-प्रथम- |
एकवचनम्। |
|
ख. गमिष्यति- |
-लृट्- |
-प्रथम- |
एकवचनम्। |
|
ग. पश्यतु- |
-लोट्- |
-प्रथम- |
एकवचनम्। |
12. अधोलिखितानां पदानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत-
क.
विद्यालयः = मम विद्यालयः ग्रामे अस्ति ।
ख.
जलम् = जलम् शुद्धम् अस्ति।
ग.
वृक्षः = एषः वृक्ष: विशालः अस्ति ।
13. अधोलिखितानां पदानां पर्यायपदम् लिखत-
क. पिता = जनक: / तातः ।
ख. पुष्पम् = कुसुमम् / सुमनम् ।
ग. जलम् = नीरम् / तोयम् ।
14. अधोलिखितानां पदानां विलोमपदं लिखत-
क. दिनम् = रात्रिम् ।
ख. सुखम् = दुःखम् ।
ग. हानिः = लाभः ।
खण्ड:-
(ग)
सर्वे
प्रश्नाः समानाङ्काः । केषांचित् त्रयाणाम् एव उत्तरो लेख्यः । 5*3=15
15. अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितान् प्रश्नान् उत्तरत-
गद्यांशः-
परेषाम् उपकारः परोपकारः कथ्यते । प्रकृत्याः सर्वस्वं परोपकारार्थम् एव भवति। यथा-
नद्यः परोपकारार्थम् एव वहन्ति । वृक्षाः परोपकारार्थम् एव फ़लन्ति । वायुः परोपकारार्थम्
एव वाति । प्रकृतिः अस्मान् सर्वदा परोपकारस्य एव शिक्षां यच्छति । परोपकारैः एव अस्माकं
जीवनं साफल्यम् एति । अस्माभिः परोपकाराय एव सततं प्रयतनीयः । परोपकारकर्तॄणां जनानां
कृते संसारे न किमपि दुर्लभम् अर्थात् सर्वं सुलभम् ।
क.
एकपदेन उत्तरत--
(i) परेषाम उपकारः किं कथ्यते ?
उत्तर:
परोपकारः।
(ii) कस्याः सर्वस्वं परोपकारार्थं भवति?
उत्तर:
प्रकृत्याः ।
ख.
पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(i) नद्यः किमर्थ वहन्ति?
उत्तर:
नद्यः परोपकारार्थम् एव वहन्ति ।
(ii) अस्माभिः कस्मै प्रयतनीयः ?
उत्तर:
अस्माभि: परोपकाराय एव सततं प्रयतनीय: ।
ग.
यथानिर्देशम उतरत-
(i) 'फलन्ति' इति कस्य लकारस्य रूपम् ?
उत्तर:
लट् लकारस्य ।
(ii) 'दुर्लभम् इति पदस्य किं विलोमपदम् अत्र प्रयुक्तम्?
उत्तर:
सुलभम् ।
(iii) 'यच्छति' इति क्रियायाः कर्तृपदं किम् ?
उत्तर:
प्रकृति: ।
16. वार्षिकशुल्कं क्षमापनार्थं प्राचार्य प्रति पत्रं लिखत-
उत्तर:
सेवायाम्
प्राचार्यमहोदयः,
+2 उच्च विद्यालय गोपीकांदर, दुमका ।
विषयः
= वार्षिकशुल्कं क्षमापनार्थम् आवेदनपत्रम्।
महोदयः,
सविनयं
निवेदयामि यत् अहं भवतां विद्यालये एकादशकक्षायां पठामि । अहं एकः अति निर्धनः छात्रः
अस्मि । मम जनकस्य आर्थिकस्थिति: शोचनीया अस्ति।अहं वार्षिकशुल्कं दातुम् असमर्थ: अस्मि
।अतः वार्षिकशुल्कमुक्तं कृत्वा भवन्त: माम अनुग्रह्णन्तु ।
दिनांक:-
26/05/2022
भवताम् आज्ञाकारी शिष्य:
क ख ग
क्रमांक 12
17. मञ्जूषातः उचितपदानि चित्वा कथां पूरयत-
एकदा
प्रातःकाले महर्षिः...वाल्मीकिः....शिप्रातटे संध्यामुपासते
स्म । ...नद्या:....... एकः हंसयुगलः ...क्रीडामग्नः....... आसीत्। सहसा ...हंसिन्याः........ करुणविलापं श्रुत्वा महर्षेः ध्यानभङ्गः
जातः । विलपन्त्यं हंसिनीं .....दृष्ट्वा.........
महर्षिः करुणापन्न: ....अभवत्.... । तस्य ....मुखात्......... अकस्मात् एकः श्लोकः ....प्रस्फुटितः.... जातः । तं .......श्लोकं.... ईश्वरस्य प्रेरणां मत्वा महर्षिः ...रामायणस्य....रचनां कृतवान् ।
|
मञ्जूषा-
दृष्ट्वा, हंसिन्याः, क्रीडामग्नः, वाल्मीकिः, नद्या:, प्रस्फुटितः, मुखात्, अभवत्,
श्लोकं, रामायणस्य |
18. चम्पूकाव्यस्य वैशिष्ट्यं लिखत-
उत्तर:
1)
गद्यपद्यमयी रचना चम्पूकाव्यं कथ्यते ।
2)
श्रृंगारवीरशान्तादिरसानां प्रयोगः चम्पूकाव्ये क्रियते ।
3)
चम्पूकाव्ये सर्गाणां नामानि उच्छवास: उल्लास: इत्यादिपदैः क्रियन्ते
4)
विविधानां कथावस्तूनां प्रयोगः चम्पूकाव्येषु दृश्यते ।
5)
चम्पूकाव्येषु सरलगद्यानां प्रयोगः क्रियते।
6)
प्रमुखचम्पूकाव्यस्य नामानि = त्रिविक्रमभट्ट नलचम्पू: मदालसाचम्पूः च । सोमदेवसूरि
कृत यशस्तिलकचम्पू:, अनन्तभट्ट कृत भारतचम्पू:, महाराज भोजकृत रामायणचम्पूः, श्रीकृष्ण
कृत पारिजातहरणचम्पू: ।
19. अधोलिखितानां लेखकानां नामानि लिखत-
क. मृच्छकटिकम् = शूद्रक:
ख. रामायणम् = वाल्मीकिः
ग. जातकमाला = आर्यशूर:
घ. रघुवंशमहाकाव्यम् = कालिदासः
ङ. नीतिशतकम् = भर्तृहरिः