प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
Class - 11
संस्कृत (Sanskrit)
5. आहारविचारः
स्मरणीयः तथ्यः
प्रस्तुत पाठ चरकसंहिता के 'विमानस्थानम्' प्रकरण के 'रसविमान'
नामक प्रथम अध्याय से संकलित है। यहाँ प्रयुक्त विमान शब्द का तात्पर्य रोगात्मक दोषों
एवं औषधियों के विज्ञान से है। इसमें बताया गया है कि स्वास्थ्य का मूल आधार समुचित
आहार है। भोजन के प्रकार, उसकी मात्रा तथा उचित समय आदि का विधान ही इस अंश का वर्ण्य
विषय है।
बहुविकल्पीयाः प्रश्नाः
अधोदत्तप्रश्नानाम् उत्तरार्थम् उचितविकल्पं चिनुत ।
1. 'आहारविचारः' इति पाठः कस्मात् ग्रन्थात्
उद्धृतः?
क. चरकसंहितायाः
ख. सुश्रुतसंहितायाः
ग. बृहद्ङ्कथायाः
घ. कादम्बर्याः
2. चरकसंहितायाः रचयिता कः?
क. विष्णुशर्मा
ख. वेदव्यासः
ग. वाल्मीकिः
घ. महर्षिः चरकः
3. कीदृशं भोजनम् इन्द्रियाणि दृढी करोति
?
क. अपक्वम्
ख. शीतलम्
ग. स्निग्धम्
घ. उष्णम्
4. कीदृशं भोजनं श्लेष्माणं परिहासयति?
क. उष्णम्
ख. शीतलम्
ग. स्निग्धम्
घ. पूर्णम्
5. कीदृशं भोजनं बलाभिवृद्धिं जनयति?
क. उष्णम्
ख. शीतलम्
ग. स्निग्धम्
घ. गरिष्ठम्
6. कथं भुञ्जानस्य उत्स्नेहस्य समाप्तिः न
नियता?
क. अतिस्नेहम्
ख. अतिद्रुतम्
ग. गरिष्ठम्
घ. पक्वम्
7. 'जीर्णः' इति पदस्य विलोमपदं किम्?
क. अस्निग्धम्
ख. अजीर्णः
ग. गरिष्ठं
घ. पक्वः
8. 'अव्यथम्' इत्यस्य पदे कः समासः?
क. तत्पुरुषः
ख. नञ्
ग. द्विगुः
घ. कर्मधारयः
9. अजल्पन्
अहसन् ………. ।
क. पच्यते
ख. भुज्जीत
ग. भोजनम्
घ. स्निग्धं
10. 'तन्मना' इति पदस्य सन्धिवच्छेदं चिनुत
।
क. तन+मना
ख. त+मना
ग. तत्+मना
घ. तो+मन
11. 'भुक्तम्' इति पदे कः प्रत्ययः?
क. क्त
ख. ल्यप्
ग. अनीयर्
घ. शानच्
12. 'विसृष्टेषु' इति पदे का विभक्ति?
क.
प्रथमाः
ख. सप्तमी
ग.
तृतीया
घ.
पञ्चमी
अतिलघूत्तरीयाः प्रश्नाः
प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखन्तु।
1. कीदृशम् अश्नीयात्?
उत्तर
: उष्णम्
2. स्निग्धं भोजनं कानि दृढीकरोति ?
उत्तर
: इन्द्रियाणि
3. कीदृशं भोजनं बलाभिवृद्धिम् उपजनयति?
उत्तर
: स्निग्धम्
4. 'अश्नीयात्' इति पदे कः लकारः?
उत्तर
: विधिलिङ्
उचितक्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयत -
5. बहुभुक्तं आहारः जातम् ... शीतीभवति..
।
6. अजल्पन् अहसन् .. भुञ्जीत...
।
7. उष्णं हि भुज्यमानं .. स्वदते...
।
8. उष्णं भोजनं उदरस्य अग्निः ...
उदीरयति..
।
9. स्निग्धं भुज्यमानं भोजनं शरीरम् ..
उपचिनोति....
।
10. मात्रावद् हि भुक्तं सुखं ..
विपच्यते...
।
11.
अतिद्रुतं हि न ....... अश्नीयात्.....।
12.
उष्णं भोजनं वातम् ..... अनुलोमयति... ।
लघुत्तरीयाः प्रश्नाः
पूर्णवाक्येन
उत्तरत ।
1. इष्टं सर्वोपकरणं भोजनं कुत्र अश्नीयात् ?
उत्तर
: इष्टं सर्वोपकरणं भोजनं इष्टे स्थाने अश्नीयात्।
2. अतिविलम्बितं हि भुञ्जानः कां न अधिगच्छति?
उत्तर
: अतिविलम्बितं हि भुञ्जानः तृप्तिं न अधिगच्छति?
3. जल्पतः, हसतः अन्यमनसः वा भुञ्जानस्य के दोषाः भवन्ति?
उत्तर
: ये दोषाः अतिद्रुतम्
अश्नतः
भवन्ति, ते एव दोषाः जल्पतः, हसतः, अन्यमनसः वा भुञ्जानस्य भवन्ति ।
4. अजीर्णे भुञ्जानस्य कः दोषः भवति?
उत्तर
: अजीर्णे भुञ्जानस्य भुक्तं आहारजातं पूर्वस्य आहारस्य अपरिणित रसम् उत्तरेण आहाररसेन
उपसृजत् आशु एव सर्वान् दोषान् प्रकोपयति ।
5. 'आहारविचारः' इत्यस्मिन् पाठे किम् अभिव्यक्तम्?
उत्तर
: 'आहारविचारः' इत्यस्मिन् पाठे स्वास्थ्यस्य मूलाधारः समुचिताहारः अस्ति इति अभिव्यक्तम्।
6. श्लेष्माणं कः परिहासयति?
उत्तर
: उष्णं भोजनं श्लेष्माणं
परिह्मसयति ।
7. कीदृशं भोजनं वर्णप्रसादम् अभिनिवर्तयति?
उत्तर
: स्निग्धं भोजनं वर्णप्रसादम्
अभिनिवर्तयति ।
8. कीदृशं भोजनं आयुः विवर्धयति?
उत्तर
: मात्रावद्धि भुक्तम् आयुरेव
विवर्धयति ।
9. 'आहारविचारः' पाठस्य किं वर्ण्यविषयः अस्ति?
उत्तर
: 'आहारविचारः' पाठस्य वर्ण्यविषयः भोजनस्य प्रकाराः, तस्य मात्रा उचितसमयादिना विधानमस्ति
।
10. कः तृप्तिं नाधिगच्छति?
उत्तर
: अतिविलम्बितं हि भुञ्जानो तृप्तिं नाधिगच्छति ।
11. कथं भुञ्जीत?
उत्तर
: अजल्पन्नहसन् तन्मना भुञ्जीत ।
12. कस्मिन् देशे अश्नीयात्?
उत्तर
: इष्टे देशे अश्नीयात् ।
13. कीदृशं भोजनं शरीरमुपचिनोति ?
उत्तर
: स्निग्धं भोजनं शरीरमुपचिनोति ।
14. वीर्याविरुद्धं कथं अश्नीयात् ?
उत्तर
: यतो हि अविरुद्धवीर्यमश्नन् विरुद्धवीर्याहार जैर्विकारैर्नोप सृज्यते।
दीर्घोत्तरीयाः प्रश्नाः
1. अधोलिखितपदानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत -
क. शीघ्रम् - रामः शीघ्रं
भोजनं करोति।
ख. उष्णम् - सदैव उष्णं
भोजनं करणीयम् ।
ग. स्निग्धम् - रमा स्निग्धं
भोजनं न करोति ।
घ. तैलादियुक्तम् - तैलादियुक्तं
भोजनं बलाभिवृद्धिं करोति ।
2. अधोलिखितानां पदानां सन्धिविच्छेदं कुरुत।
जीर्णेऽश्नीयात्,
चोष्माणं, पूर्वस्याहारस्य, प्रकोपयत्याशु,
दोषेष्वग्नौ,
अभ्यवहृतम्, तस्माज्जीर्णे, चाश्नीयात्।
क. जीर्णेऽश्नीयात् - जीर्णे
+ अश्नीयात्
ख. चोष्माणं - च + उष्माणम्
ग. पूर्वस्याहारस्य - पूर्वस्य
+ आहारस्य
घ. प्रकोपयत्याशु - प्रकोपयति
+ आशु
ङ. दोषेष्वग्नौ - दोषेषु + अग्नौ
च. अभ्यवहृतम् - अभि + अवहृतम्
छ. तस्माज्जीर्णे - तस्मात्
+ जीर्णे
ज. चाश्नीयात् - च + अश्नीयात्
3. अधोलिखितेषु पदेषु विभक्तिं वचनं च दर्शयत-
मुखेषु,
सर्वान्, हृदये, वृद्धिम्, जराम्, भुञ्जानस्य।
क. मुखेषु - सप्तमी विभक्तिः,
बहुवचनम्।
ख. सर्वान् - द्वितीया, बहुवचनम्।
ग. हृदये - सप्तमी, एकवचनम्।
घ. वृद्धिम् - द्वितीया, एकवचनम्
।
ङ. जराम् - द्वितीया, एकवचनम्।
च. भुञ्जानस्य - षष्ठी, एकवचनम्।
4. पाठात् चित्वा विलोमशब्दान् लिखत ।
यथा
– विरुद्धम् - अविरुद्धम्
क. अतिविलम्बितम् = अतिद्रुतम्
ख. जल्पन् = अजल्पन्
ग. हसन् = अहसन्, रुदन्
घ. जीर्णे = अजीर्णे
ङ. इष्टम् = अनिष्टम्
च. तन्मनाः = अन्यमनाः
छ. अतिद्रुतम् = अतिविलम्बितम्।
5. इष्टे देशे......... चाश्नीयात् इत्यस्य गद्यांशस्य आशयं
हिन्दी भाषया स्पष्टं कुरुत
उत्तर
:
अभीष्ट अथवा मनपसन्द स्थान पर तथा मनोवांछित
खाद्य-पदार्थों से युक्त भोजन करना चाहिए क्योंकि
मनपसन्द स्थान पर मनोवांछित भोजन करने से वे
कष्ट तथा विकार उत्पन्न नहीं होते जो अवांछित स्थान
पर भोजन करने से उत्पन्न होते हैं।
JCERT/JAC प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
विषय सूची
क्रमसंख्या | अध्याय का नाम |
