प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
Class - 11
संस्कृत (Sanskrit)
3. मानो हि महतां धनम्
स्मरणीयः तथ्यः
प्रस्तुत पाठ महर्षि वेदव्यास रचित महाभारत के उद्योग पर्व
के 131, 134 अध्यायों से संकलित है। इसमें क्षात्र धर्म के कर्तव्यों का उपदेश देती
हुई कुन्ती के पुरातन इतिहास का उल्लेख करते हुए विदुरा द्वारा सिन्धुराज से युद्ध
में परास्त अपने पुत्र को कायरता का त्याग कर, अपने स्वाभिमान को पुनः प्राप्त करने
का उपदेश दिया गया है। इस पाठ के श्लोकों में मानव के कुल के उत्थान, आत्मबल, परोपकार
की महिमा एवं उसके उत्कृष्ट स्वरूप का वर्णन है।
बहुविकल्पीयाः प्रश्नाः
उत्तरार्थम् उचितविकल्पं चिनुत ।
1. महतां किं धनम् ?
क. मानः
ख. धनम्
ग. पुस्तकम्
घ. अपमानः
2. 'मानो हि महतां धनम्' इति पाठः महाभारतस्य
कस्मात् पर्वणः संकलितः?
क. उद्योगपर्वणः
ख. सभापर्वणः
ग. भीष्मपर्वणः
घ. वनपर्वणः
3. दीर्घदर्शिनी श्रुतवाक्या का आसीत् ?
क. विदुरा
ख. द्रौपदी
ग. सीता
घ. कृष्णा
4. विदुरायाः पुत्रस्य किं नाम आसीत्?
क. भीमः
ख. युधिष्ठिरः
ग. कृष्णः
घ. सञ्जयः
5. विदुरा कं जगहें?
क. राजपुत्रम्
ख. औरसपुत्रम्
ग. पुत्रम्
घ. परपुत्रम्
6. क्षात्रधर्मरता का आसीत्?
क. विदुरा
ख. द्रौपदी
ग. मीरा
घ. अहिल्या
7. 'मानो
हि महतां धनम् इत्ययं पाठः कस्मात् ग्रन्थात् संकलितः?
क. महाभारतात्
ख. रामयाणात्
ग. वेदात्
घ. हर्षचरितात्
8. विदुरायाः पुत्रः केन पराजितः अभवत् ?
क. मुगलेन
ख. कंसेन
ग. सिन्धुराजेन
घ. पुत्रेण
9. निर्मानो बन्धुशोकदः कस्य विशेषणे स्तः?
क. सञ्जयस्य
ख. विदुरायाः
ग. अर्जुनस्य
घ. मुगलस्य
10. 'उद्भावयस्व' इति पदे कः लकारः?
क. लोट्
ख. लट्
ग. लृट्
घ. लड्
11. ' नैव' इति पदस्य सन्धिविच्छेदं किम्?
क. नै + एव
ख. ने + एवं
ग. न ऐव
घ. न एव ।
12. 'मानव' इत्यस्य प्रकृति प्रत्ययं किम्
?
क. मन अण
ख. मनु + अण्
ग. मान + अण्
घ. मा नवः
13. कृत्वा' इति पदे कः प्रत्ययः अस्ति?
क. डीप्
ख. ल्यप्
ग. क्त्वा
घ. ल्युट्
14. अपक्वम्' इत्यस्य विलोमपदं किम् ?
क. पक्वम्
ख. स्निग्धम्
ग. स्वच्छम्
घ. उष्णम्
15. 'विदुरायाः' इति पदे का विभक्तिः?
क. तृतीया
ख. चतुर्थी
ग. षष्ठी
घ. सप्तमी
16. राजसंसत्सु ' इति पदे कः समास?
क. कर्मधारयः
ख. तत्पुरुषः
ग. नञ्
घ. द्वन्द्वः
17. अस्मिन् पाठस्य श्लोके कस्य कुलस्य उत्थानं
वर्णितम् अस्ति ?
क. मानवस्य
ख. दानवस्य
ग. पाण्डवस्य
घ. राज्ञः
18. 'सिन्धुराजेन' इति पदे का विभक्तिः?
क. प्रथमा
ख. द्वितीया
ग. तृतीया
घ. चतुर्थी
19. 'जगहें' इति पदं कस्मिन् लकारे अस्ति?
क. लिट्
ख. लोट्
ग. लट्
घ. लृट्
20. 'नन्दयन्' इति पदे कः प्रत्ययः?
क. क्त्वा
ख. ल्यप्
ग. शतृ
घ. तुमुन्
अतिलघूत्तरीयाः प्रश्नाः
अधोलिखितानां पदानां विलोमान् लिखत ।
1. विश्रुता = अविश्रुता
2. सत्या = असत्या
3. अधर्मजम् = धर्मजम्
4. अमित्रान् = मित्रान्
5. कापुरुषः = वीरपुरुषः
6. अचिरेण = चिरेण
7. आसाद्य = अनासाद्य
लघुत्तरीयाः प्रश्नाः
प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखन्तु।
1. विदुरा कुत्र विश्रुता आसीत् ?
उत्तर : विदुरा राजसंसत्सु विश्रुता आसीत्।
2. 'राजसंसत्सु' इति पदे का विभक्तिः?
उत्तर : 'राजसंसत्सु' इति पदे सप्तमी
विभक्तिः ।
3. विदुरा स्वपुत्रं किं उक्तवती?
उत्तर : विदुरा स्वपुत्रं उक्तवती हे
कापुरुष ! उत्तिष्ठ एवं पराजितः मा शेष्व।'
दीर्घोत्तरीयाः प्रश्नाः
1. पञ्चभिः वाक्यैः विदुरायाः चरित्रं वर्णयत ।
उत्तर :
क.
विदुरा क्षात्रधर्मरता आसीत्।
ख.
सा दीर्घदर्शिनी श्रुतवाक्या चासीत्।
ग.
सा राजसंसत्सु विश्रुता आसीत्।
घ.
सा बहुश्रुता आसीत्।
ङ.
सा सत्यवादिनी आसीत्।
2. अधोलिखितपदानां संस्कृतवाक्येषु प्रयोगं कुरुत ।
क. विश्रुता - विदुरा राजसभासु विश्रुता आसीत्।
ख. द्विषतां - रामः द्विषताम् हर्षवर्धनः आसीत् ।
ग. गतिम् - भाग्यस्य गतिं कोऽपि न जानाति ।
घ. पक्वम् - पक्वं फलं खादेत् ।
ङ. क्षिप्तः - धनुषा क्षिप्तः अयं शरः।
3.
अधोदत्तश्लोकानाम् अन्वयाः करणीयाः ।
क. क्षात्रधर्मरता धन्या विदुरा दीर्घदर्शिनी ।
विश्रुता राजसंसत्सु श्रुतवाक्या बहुश्रुता ॥1॥
अन्वयः
- क्षात्रधर्मरता, दीर्घदर्शिनी, राजसंसत्सु
विश्रुता
श्रुतवाक्या, बहुश्रुता विदुरा धन्या ॥
ख. उत्तिष्ठ हे कापुरुष मा शेष्वैवं पराजितः ।
अमित्रान्नन्दयन्सर्वान् निर्मानो बन्धुशोकदः ॥2॥
अन्वयः
- हे कापुरुष ! सर्वान् अमित्रान् नन्दयन्
निर्मानः
बन्धु शोकदः एवं पराजितः, मा शेष्व, उत्तिष्ठ।
JCERT/JAC प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
विषय सूची
क्रमसंख्या | अध्याय का नाम |
