प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
Class - 12
Sanskrit
चतुर्दशः पाठः कथं शब्दानुशासनं कर्तव्यम्
1. एकपदेन उत्तरत-
(क) कः गरीयान् अस्ति ?
उत्तर-
अपशब्दः
(ख) क: ज्यायः अस्ति ?
उत्तर-
लघुत्वशब्दोपदेशः
(ग) शब्दानां प्रतिपत्तौ किं कर्तव्यः ?
उत्तर-
प्रतिपदपाठः
(घ) बृहस्पतिः कस्मै प्रतिपदशब्दान् उक्तवान् ?
उत्तर-
इन्द्राय
(ङ) एकैकस्य शब्दस्य कति अपभ्रंशाः सन्ति?
उत्तर-
बहवः
(च) 'इष्टान्' अस्य विलोमपदं किम् ?
उत्तर
- अनिष्टान्
(छ) 'कर्तव्यम्' इत्यस्मिन् कः प्रत्ययः प्रयुक्तः ?
उत्तर-
तव्यत्
(ज) 'कृत्स्रम्' इत्यस्य अर्थं लिखत-
उत्तर
- सम्पूर्णम्
2. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) मनुष्यस्य आयुः कतिवर्षाणि मन्यते?
उत्तर-
मनुष्यस्य आयुः शतवर्षाणि मन्यते ।
(ख) कस्य नियमेन अभक्ष्यप्रतिषेधो गम्यते?
उत्तर-
भक्ष्यस्य नियमेन अभक्ष्यप्रतिषेधो गम्यते ।
(ग) ग्राम्यकुक्कुट: भक्ष्यः अभक्ष्यः वा?
उत्तर-
ग्राम्यकुक्कुटः अभक्ष्यः ।
(घ) कः ज्यायः अस्ति ?
उत्तर-
लघुत्वात् शब्दोपदेशः ज्यायः अस्ति ।
(ङ) कः गरीयान् अस्ति ?
उत्तर
- अपशब्दः गरीयान् अस्ति ।
(च) कः इन्द्राय प्रतिपदशब्दान् उक्तवान्?
उत्तर
- बृहस्पतिः इन्द्राय प्रतिपदशब्दान् उक्तवान्?
(छ) केन उत्सर्गः कर्तव्यः ?
उत्तर-
सामान्येन उत्सर्गः कर्तव्यः ।
(ज) कतिप्रकारैः विद्योपयुक्ता भवति ?
उत्तर-
चतुर्भिः प्रकारैः विद्योपयुक्ता भवति ।
3. रेखाङकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क)
एकैकस्य शब्दस्य बहवः अपभ्रंशाः सन्ति।
(ख)
शब्दानां प्रतिपत्तौ प्रतिपदपाठः कर्तव्यः।
(ग)
बृहस्पतिः इन्द्राय प्रतिपदशब्दान् उक्तवान् ।
(घ)
चतुर्भिश्च प्रकारैः विद्योपयुक्ता भवति ।
(ङ)
सामान्येन उत्सर्गः कर्तव्यः ।
उत्तराणि-
(क)
एकैकस्य शब्दस्य बहव: के सन्ति ।
(ख)
केषां प्रतिपत्तौ प्रतिपदपाठः कर्तव्यः।
(ग)
कः इन्द्राय प्रतिपदशब्दान् उक्तवान् ।
(घ)
कैः प्रकारैः विद्योपयुक्ता भवति ।
(ङ)
केन उत्सर्गः कर्तव्यः ।
4. विपरीतार्थै: सह मेलनं कुरुत-
(क)
भक्ष्यम् तदानीम्
(ख)
लघीयान् अनिष्टान्
(ग)
एक: अभक्ष्यम्
(घ)
इष्टान् गरीयान्
(ङ)
इदानीम् बहव:
उत्तर-
(क)
भक्ष्यम् अभक्ष्यम्
(ख)
लघीयान् गरीयान्
(ग)
एक: बहव:
(घ)
इष्टान् अनिष्टान्
(च)
इदानीम् तदानीम्
5. रिक्तस्थानानि पूरयत-
(प्रतिपदपाठः, कर्तव्यः, शब्दोपदेशाः, अपभ्रंशाः, अपशब्दोपदेशा, अभक्ष्यप्रतिषेधः
शब्दानुशासनम्)
(क)
इदानीं ---शब्दानुशासनम्-- कर्तव्यम् ।
(ख)
भक्ष्यनियमेन --- अभक्ष्यप्रतिषेधः --- गम्यते
।
(ग)
गरीयान् -- अपभ्रंशा --- ।
(घ)
एकैकशब्दस्य बहवः --- अपशब्दोपदेशा ----- भवन्ति
।
(ङ)
लघुत्वात् --- शब्दोपदेशाः -----।
(च)
शब्दोपदेशे सति शब्दानां प्रतिपत्तौ --- कर्तव्यः
--।
6. प्रकृतिप्रत्ययं विभज्य लिखत-
(क)
कर्तव्य: - कृ+तव्यत्
(ख)
उक्तः - वच् + क्त
(ग)
कृतम् - कृ + क्त
(घ)
उपयुक्ता - उप+ युज् + क्त
(ङ)
उपदिष्टः - उपदिश् + क्त
(च)
करणीयम् - कृ+अनीयर
(छ)
गतः
- गम् + क्त
(ज)
स्थितः - स्था+क्त
7. सन्धिविच्छेदं कुरुत-
(क)
शब्दोपदेश - शब्द + उपदेश:
(ख)
गौरिति - गौ + इति
(ग)
लघुत्वाच्छब्दोपदेश - लघुत्वात् + शब्द उपदेश:
(घ)
इत्येवम् - इति + एवम्
(ङ)
पुनरत्र - पुनः+ अत्र
(च)
अथैतस्मिन् - अथ+ एतस्मिन्
(छ)
प्रतिपदोक्तानाम् - प्रतिपद + उक्तानाम्
(ज)
गाव्यादिषूपदिष्टेषु - गाव्य + आदिषु + उपदिष्टेषु
(झ)
इष्टान्वाख्यानम् - इष्ट+अनु + आख्यानम्
8. (1) विकल्पेभ्यः समीचीनोत्तरं चिनुत-
(क) कथं शब्दानुशासनं कर्तव्यम्' इति पाठः कस्मात् ग्रंथात् संकलितः
?
(i) महाभाष्यात्
(ii)
रघुवंशात्
(iii)
किरातार्जुनीयात्
(iv)
मेघदूतात्
(ख) 'महाभाष्यम्' इत्यस्य रचयिता क: ?
(i)
माघः
(ii)
श्रीहर्षः
(iii)
कालिदासः
(iv) पतञ्जलि:
(ग) कति प्रकारैर्विद्योपयुक्ता भवति ?
(i) चतुर्भिः
(ii)
पंचभि:
(iii)
षडभिः
(iv)
अष्टभि:
(घ) केषां प्रतिपत्तौ प्रतिपदपाठ: कर्तव्यः ?
(i)
अर्थानाम्
(ii)
वाक्यानाम्
(iii) शब्दानाम्
(iv)
वाच्यानाम्
(ङ) कः इन्द्राय प्रतिपदशब्दान् उक्तवान्?
(i)
सूर्य:
(ii) बृहस्पतिः
(iii)
अग्रि:
(iv)
वरुण:
(च) 'पुनरत्र' इत्यस्य सन्धिविच्छेदं कुरुत-
(i)
पुनर + त्र
(ii)
पुन+रत्र
(iii) पुनः+ अत्र
(iv)
पु+नरत्र
(छ) 'लघीयान्' इत्यस्य विलोमपदं चिनुत-
(i) गरीयान्
(ii)
महान्
(iii)
परमाणून
(iv)
कुर्वन्
(ज) गावी गोणी गोपोतलिका गोता इत्यादयः कस्य शब्दस्य अपभ्रंशाः ?
(i) गौः
(ii)
ग्रामः
(iii) गम्
(iv)
गच्छ
(II)
1. मनुष्यस्य आयुः कति वर्षाणि मन्यते ?
i)
सहस्रम्
ii) शतम्
iii)
नवति
iv)
कोटि
2. केन नियमेन अभक्ष्यप्रतिषेधो गम्यते ?
i) भक्ष्य नियमेन
ii)
आअभक्ष्यनियमेन
iii)
अभक्ष्यनियमेन
iv)
फ़निनियमेन
3. ग्राम्यकुक्कुटः भक्ष्यः अभक्ष्यः वा?
i)
भक्ष्यः
ii) अभक्ष्यः
iii)
भक्ष्याभक्ष्य
iv)
न भक्ष्यः न अभक्ष्यः
4. पाठानुसारं कः ज्यायः अस्ति ?
i)
अपभ्रन्शः
ii)
असाधुशब्दः
iii) साधुशब्दः
iv)
लघुशब्दः
5. 'कथं शब्दानुशासनं कर्तव्यम् पाठः कस्मात् ग्रन्थात् उद्धृतः ?
i)
रामायणात्
ii)
महाभारतात्
iii)
हितोपदेशात्
iv) महाभाष्यात्
6. "महाभाष्यम्" इत्यस्य ग्रन्थस्य रचयिता कः ?
i) महर्षिः पतञ्जलिः
ii)
वेदव्यासः
iii)
कालिदासः
iv)
पाणिनि:
7. कः इन्द्राय प्रतिपदशब्दान् उक्तवान् ?
i)
कुबेरः
ii)
अग्निः
iii) बृहस्पतिः
iv)
वरुणः
8. पाठानुसारं विद्या कतिप्रकारैः उपयुक्ता भवति ?
i) चतुर्भिः
ii)
तिसृभिः
iii)
षडभिः
iv)
सप्तभिः
9. भक्ष्यनियमेन ------- गम्यते . अधोलिखितेषु शब्देषु उचितं शब्दं
चित्त्वा रिक्तस्थानं पूरयत......
i)
अपशब्दोपदेशेन
ii)
प्रतिपदपाठेन
iii)
अभक्ष्यस्वीकारः
iv) अभक्ष्यप्रतिषेधः
10. 'इदानीम्' इत्यस्य विलोमपदं चिनुत.......
i)
भवानी
ii) तदानीम्
iii)
तदानिं
iv)
तदनिम्
11.
'कर्तव्यम्' इत्यस्मिन् पदे कः प्रत्ययः ?
i)
क्त
ii)
क्त्वा
iii) तव्यत्
iv)
अनीयर
12. 'चतुर्भिश्च' इत्यस्य सन्धिविच्छेदम् कुरुत.......
i)
चतुर + भिश्च
ii)
चतुर्भिः+च
iii)
चतुः + भिः+च
iv) चतुर्भि + च
13. 'कृत' इत्यस्य पदस्य अर्थं चिनुत.......
i) संपूर्णम्
ii)
अग्निः
iii)
वायुः
iv) कृतज्ञता
JCERT/JAC प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
विषयानुक्रमणिका
क्रम. | पाठ का नाम |
प्रथमः पाठः | |
द्वितीयः पाठः | |
तृतीयः पाठः | |
चतुर्थः पाठः | |
पंचमः पाठः | |
षष्ठः पाठः | |
सप्तमः पाठः | |
अष्टमः पाठः | |
नवमः पाठः | |
दशमः पाठः | |
एकादशः पाठः | |
द्वादशः पाठः | |
त्रयोदशः पाठः | |
चतुर्दशः पाठः | |
