12th Sanskrit चतुर्थः पाठः कर्मगौरवम्

12th Sanskrit चतुर्थः पाठः कर्मगौरवम्

 12th Sanskrit चतुर्थः पाठः कर्मगौरवम्

प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)

Class - 12

Sanskrit

चतुर्थः पाठः कर्मगौरवम्

(I) संस्कृतभाषया उत्तरत-

(क) अयं पाठः कस्मात् ग्रन्यात् सङ्कलितः ?

उत्तर- श्रीमद्भगवद्गीतायाः ।

(ख) लोक: कम् अनुवर्तते ?

उत्तर- श्रेष्ठाणां प्रमाणम् ।

(ग) बुद्धियुक्तः अस्मिन् संसारे के जहाति ?

उत्तर- सुकृतदुष्कृते

(घ) कः संन्यासी कथ्यते ?

उत्तर - यः कर्मफलं अनाश्रितः कर्म करोति सः संन्यासी कथ्यते ।

(ll) पठितावबोधनं कार्यम्-

सुख दुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ ।

ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि ।।

एकपदेन उत्तरत-

(क) 1. श्रीकृष्णः कं युद्धाय प्रेरयति ?

उत्तर-अर्जुनम् ।

(2.) युद्धकारणात् किम् न प्राप्स्यति ?

उत्तर- पापम् ।

(II) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-

किम् समे कृत्वा युद्धाय युज्यस्व ?

उत्तर - सुखदुःखे, लाभालाभौ जयाजयौ, समे कृत्वा युद्धाय युज्यस्व ।

(III) प्रदतविकल्पेभ्यः उत्तरं चिनुत-

(1.) 'युज्यस्व' इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?

(क) त्वम्

(ख) सः

(घ) ततः

(घ) युद्धाय

उत्तर- (क) त्वम्

(2) सुखं' इति पदस्य अत्र विलोमपदं किम् ?

(क) दुःखं

(ख) समे

(ग) अलाभः

(घ) जयः

उत्तर- (क) दुःखं

(3.) 'पराजयः' इत्यर्थे अत्र कः पर्यायः ?

(क) दुःखम्

(ख) जयः

(ग) अलाभः

(घ) संजयः

उत्तर- (ख) जयः

(IV) अधोलिखितमञ्जूषायाः सहायताया अन्वयस्य पूर्ति कुरुत-

मञ्जूषा- पापं, लाभालाभौ, युद्धाय ।

अन्वयः - सुखदुःखे ……. जयाजयौ समे कृत्वा ततः..... युज्यस्व एवं…..... न अवाप्स्यसि ।

उत्तर- लाभालाभौ, युद्धाय, पापं ।

कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।

मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गो स्त्वकर्मणि

(V) उपर्युक्तं पद्याशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानामुतराणि –

यथानिर्देशं लिखत

(क) एकपदेन उत्तरत-

(i) कस्मिन् एव ते अधिकार ?

उत्तर- कर्मणि

(ii) त्वं कस्य फलहेतुः न ।

उत्तर- कर्मफलहेतुः ।

(ख) पूर्णवाक्येन उत्तरत

1. ते कुत्र संग मा अस्तु ?

उत्तर- मे अकर्मणि संगः मा अस्तु ।

(VI) प्रदत्तविकल्पेभ्यः उत्तरं चिनुत-

1. 'अस्तु' इति क्रियापस्य कर्तृपदं किम् १

(अ) हेतुः

(ब) अधिकारः

(स) सङ्गः

(द) ते

उत्तर- (स) सङ्गः

(2.) 'ते' इति सर्वनामपदम् अत्र कस्मै प्रयुक्तम् ?

(अ) अर्जुनाय

(ब) कृष्णाय

(स) भीमाय

(द) युधिष्ठिराय

उत्तर - (अ) अर्जुनाय

(3.) 'कर्मणि' इत्यस्य विलोमपदं किम् ?

(अ) अधिकार

(ब) सङ्गः

(स) फलेषु

(द) अकर्मणि

उत्तर- (द) अकर्मणि

(4.) 'नहि' इत्यर्थे अत्र कः पर्यायः ?

(अ) भूः

(ब) मा

(स) अस्तु

(द) हेतुः

उत्तर- (ब) मा

(VII) अधोलिखितानां शब्दानां विलोमपदं पाठात् चित्वा लिखत-

(क) बुद्धिहीनः - बुद्धियुक्तः

(ख) न्यूनः - ज्यायः

(ग) दुर्गुणैः - गुणैः

(घ) अकौशलम् - कौशलम्

(ड.) लाभः - हानि / अलाभ:

(च) सक्रियः - निष्क्रियः

(छ) असन्तुष्टः - सन्तुष्टः

(VIII)अधोलिखितपदेषु सन्धि-विच्छेदं कुरूत-

(क) शरीरयात्रापि - शरीरयात्रा + अपि

(ख) पुरुषोऽश्नुते - पुरुष: + अश्नुते

(ग) कर्मणैव - कर्मणा + एव

(घ) कृत्वापि - कृत्वा + अपि

(ड.) लोकस्तदनुवर्तते - लोकः+तत्+अनुवर्तते ।

(IX) अधोलिखितवाक्येषु रेखांकितपदानां विभक्ति लिखत ।

(क) योगः कर्मसु कौशलम् । ( सप्तमी )

(ख) कर्मणा एव जनकादयः संसिद्धिम् आस्थिताः । (तृतीया)

(ग) कर्मणि एव अधिकारस्ते । (सप्तमी )

(घ) ततो युद्धाय युज्यस्व (चतुर्थी)

(ड.) जीवने नियतं कर्म कुरु । (द्वितीया )

(X) प्रदतमञ्जूषायाः समुचितपदानां चयनं कृत्वा- अधोदत्तपदानां समानार्थकपदानि लिखन्तु –

मञ्जूषा- मतिः, दुष्कर्म, मनीषी, देहः, अनारतम्

(क) विद्वान् - मनीषी

(ख) शरीरम् - देहः

(ग) बुद्धिः - मतिः

(घ) सततम् - अनारतम्

(ङ) दुष्कृतम् - दुष्कर्म

धातु- - प्रत्ययः

1. प्रकृतिप्रत्ययस्य संयोगं कुरुत :-

क. अहं गीतां पठ् + क्त्वा भोजनं करोमि ।

उत्तर- पठित्वा

ख.  छात्राः ! पठ् + तुमुन् आगच्छन्तु

उत्तर- पठितुम्

ग. अस्माभिः …………  ( पठ् + तव्यत्)

उत्तर- पठितव्यः

घ. सर्वदा सत्यम् ……….  (वद् + अनीयर )

उत्तर- वदनीयम्

ड. भारतीय ……….शिक्षिता अस्ति (जन + तल)

उत्तर- जनता

अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखांकित पदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य वियोज्य वा प्रदतविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत:

1. सर्वे परिश्रमस्य महत्वं स्वीकुर्वन्ति ।

क. महा + त्व

ख. महत् + त्व

ग. मह + त्व

घ. महा + त्वम

उत्तर- ख महत् + त्व

2. सर्वे कथां श्रु + क्त्वा आगच्छन्ति ।

क श्रोत्वा

ख श्रुत्वा

ग श्रुत्वा

घ श्रीत्वा

उत्तर-ग श्रुत्वा

3. प्रवचनं प्रतिदिनं श्रु + तव्यत् ।

क श्रोतव्यम्

ख श्रुतव्यम

ग श्रोतव्यः

घ श्रोतव्या

उत्तर-क श्रोतव्यम्

4. अस्माभिः तीर्थस्थलं दृश् + अनीयर

क दर्शनीय

ख दर्शनीयम्

ग दर्शनीया

घ दर्शनीयान्ि

उत्तर- ख दर्शनीयम्

5. सुरेशः लेखम् लिख् + क्त्वा विद्यालयं गच्छति ।

क लिखित्वा

ख लेखीत्वा

ग लेखित्वा

घ लौखित्वा

उत्तर- क लिखित्वा

6. मित्र! कथां श्रु + तुमुन् चल ।

क श्रुतुम

ख श्रोतुम्

ग श्रातुम

घ श्रुतुमुन

उत्तर- ख श्रोतुम्

7. तस्याः सुन्दर + तलु दर्शनीया ।

क सोदर्यम

ख सौन्दर्यः

ग सुन्दरम्

घ सुन्दरता

उत्तर-घ सुन्दरता

8. सर्वे स्वकार्य कर्तव्यम् ।

क कृ + तव्यत्

ख कृ + क्त्

ग कृ + क्त्वा

घ कृ + ल्यप्

उत्तर- क कृ + तव्यत्

अधोलिखितेषु पदेषु (शब्देषु) कः प्रत्ययः इति लिखत-

क हसित्वा

उत्तर- क्त्वा

ख मित्रता

उत्तर-तल्

ग आगम्य

उत्तर- ल्यप्

घ लिखित्वा

उत्तर - क्त्वा

ड सुन्दरता

उत्तर- तल्

च द्रष्टुम्

उत्तर- तुमुन्

छ पूजनीया

उत्तर- अनीयर्

ज कर्तव्य

उत्तर- तव्यत्

झ महत्व

उत्तर - त्व

ञ हनुमान्

उत्तर- मतुप्

ट दृष्टः

उत्तर - क्त

ठ खादितः

उत्तर- क्त

ड विहस्य

उत्तर- ल्यप्

ढ भगवान्

उत्तर- मतुप्

ण विहाय

उत्तर- ल्यप्

त श्रीमान्

उत्तर- मतुप्

अधोलिखितेषु शब्देषु धातु-प्रत्ययः विभज्य लिखत-

क. पठित्वा -     पठ् + क्त्वा

ख. गन्तुम् -       गम्+तुमुन्

ग. आगम्य -      आ+गम्+ल्यप्

घ. लघुक्त्व -      लघु+त्वम्

ड. हनुमान् -     हनु+मतुप्

च. आदाय -      आ+दा+ल्यप्

छ. नीतः -         नी+क्त

ज. आनीय -      आ+नी+ ल्यप्

झ. सुन्दरता -    सुन्दर+तल्

ञ. बलवान् -     बल+मतुप्

ट. पठितव्यम् - पठ्+तव्यत्

ठ. दर्शनीयम् - दृश्+अनीयर

ड. महत्वम् -     महत्+त्व

ढ. दातुम् -        दा+तुमुन्

ण. श्रीमान् -       श्री+मतुप्

त. गुणवान् -      गुण+मतुप्

थ. शयितुम् -     शी+ तुमुन्

द. नेतुम -         नी+ तुमुन्

ध. करणीयः -    कृ+अनीयर्

न. स्मरणीयः -   स्मृ + अनीयर

सन्धि-विच्छेदः

1. सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरूत-

क. देवालयः -    देव+आलय:

ख. परमानन्दः - परम+आनन्दः

ग. दयानन्दः -    दया+आनन्दः

घ. महाशयः -    महा+आशय

ड. रवीन्द्रः -       रवि+इन्द्रः

च. गुरुपदेश: -   गुरू+उपदेश:

छ. नरेन्द्रः -       नर+ इन्द्र:

ज. रमेशः -        रमा+ईशः

झ. सूर्योदयः -    सूर्य + उदयः

ञ. देवर्षिः -       देव + ऋषिः

ट. वर्षर्तुः -         वर्षा + ऋतुः

ठ. यद्यपि -        यदि+अपि

ड. प्रत्येकम् -     प्रति+एकम्

ढ. स्वागतम् -    सु+आगतम्

ण. नायकः -      नै+ अक:

त. विष्णोऽत्र -    विष्णोः+अत्र

थ. वागीश: -      वाक् + ईशः

द. नमस्ते -        नमः+ते

ध. पुरस्कार -     पुरः+कारः

न. मनोरथ: -      मनः+रथः

प. सदाचारः -    सत् + आचारः

फ. निश्चल: -      निः+चलः

ब. तपोवनम्ः -   तपः+वनम्

भ. सम्मानम् -    सम्+मानम्

म. हरीश: -       हरि + ईशः

रेखांकितपदस्य सन्धिं विच्छेदं वा विकल्पेभ्यः चीयताम् ।

(1) हिमालयः भारतस्य उत्तरदिशायां तिष्ठति :-

क. हिम + आलय:

ख. हिम + अलयः

ग. हिमा + आलय:

घ. हिमा + अलयः

उत्तर - क. हिम + आलय:

(2) हित+उपदेश: नारायणपण्डितस्यः कृतिः ।

क हितोपदेश :

ख हितापदेश:

ग हितपोदेश

घ हितुपदेश:

उत्तर क हितोपदेशः

(3) त्वं तथैव कार्य कुरूः ।

क. तथ + एव

ख. तथा + एव

ग. तथा + ऐव

घ. तथा + एैव

उत्तर - ख तथा + एव

(4) नरेशः प्रजां रक्षति ।

क. नर + ईश:

ख. नर + इश:

ग. नरे + ईश:

घ. नरे + एश:

उत्तर - क. नर + ईशः

(5) अहङ्कारः न करणीयः ।

क. अहंक + कारः

ख. अहंड + कारः

ग. अहंन + कारः

घ. अहम् + कारः

उत्तर - घ. अहम् + कारः

(6) कपिः इतस्ततः भ्रमतिः ।

क. इत + ततः

ख. इतस् + ततः

ग. इतः + ततः

घ. इतर् + ततः

उत्तर - ग इतः + ततः

(7) जगदीशः सर्वत्र एव ।

क. जगत् + ईशः

ख. जगद् + ईश

ग. जग + दीश

घ. जगद + ईश

उत्तर - क जगत् + ईशः

(8) मम जनकस्तु प्रतिदिनम् अस्य पांठ करोति ।

क. जनकः + तु

ख. जनकः + अस्त

ग. जनक + अस्तु

घ. जनकम + तु

उत्तर - क. जनकः + तु

(9) मधु+अरिः इत्यस्य सन्धिपदं निर्णेयम्-

क. मध्वरि:

ख. माधुरि :

ग. मध्वारि:

घ. मधारि :

उत्तर - क. मध्वरिः

JCERT/JAC प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)

विषयानुक्रमणिका

क्रम.

पाठ का नाम

प्रथमः पाठः

विद्ययाऽमृतमश्नुते

द्वितीयः पाठः

रधुकौत्ससंवादः

तृतीयः पाठः

बालकौतुकम्

चतुर्थः पाठः

कर्मगौरवम्

पंचमः पाठः

शुकनासोपदेशः

षष्ठः पाठः

सूक्तिसुधा

सप्तमः पाठः

विक्रमस्यौदार्यम्

अष्टमः पाठः

भू-विभागाः

नवमः पाठः

कार्यं वा साधयेयं देहं वा पातयेयम्

दशमः पाठः

दीनबन्धुः श्रीनायारः

एकादशः पाठः

उद्भिज्ज -परिषद्

द्वादशः पाठः

किन्तोः कुटिलता

त्रयोदशः पाठः

योगस्य वैशिष्टयम्

चतुर्दशः पाठः

कथं शब्दानुशासनं कर्तव्यम्

JAC वार्षिक माध्यमिक परीक्षा, 2023 प्रश्नोत्तर

Post a Comment

Hello Friends Please Post Kesi Lagi Jarur Bataye or Share Jurur Kare