प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
Class - 12
Sanskrit
चतुर्थः पाठः कर्मगौरवम्
(I)
संस्कृतभाषया उत्तरत-
(क) अयं पाठः कस्मात् ग्रन्यात् सङ्कलितः ?
उत्तर-
श्रीमद्भगवद्गीतायाः ।
(ख) लोक: कम् अनुवर्तते ?
उत्तर-
श्रेष्ठाणां प्रमाणम् ।
(ग) बुद्धियुक्तः अस्मिन् संसारे के जहाति ?
उत्तर-
सुकृतदुष्कृते
(घ) कः संन्यासी कथ्यते ?
उत्तर
- यः कर्मफलं अनाश्रितः कर्म करोति सः संन्यासी कथ्यते ।
(ll)
पठितावबोधनं कार्यम्-
सुख
दुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ ।
ततो
युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि ।।
एकपदेन
उत्तरत-
(क) 1. श्रीकृष्णः कं युद्धाय प्रेरयति ?
उत्तर-अर्जुनम्
।
(2.) युद्धकारणात् किम् न प्राप्स्यति ?
उत्तर-
पापम् ।
(II) पूर्ण वाक्येन उत्तरत-
किम्
समे कृत्वा युद्धाय युज्यस्व ?
उत्तर
- सुखदुःखे, लाभालाभौ जयाजयौ, समे कृत्वा युद्धाय युज्यस्व ।
(III)
प्रदतविकल्पेभ्यः उत्तरं चिनुत-
(1.) 'युज्यस्व' इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
(क)
त्वम्
(ख)
सः
(घ)
ततः
(घ)
युद्धाय
उत्तर-
(क) त्वम्
(2) सुखं' इति पदस्य अत्र विलोमपदं किम् ?
(क)
दुःखं
(ख)
समे
(ग)
अलाभः
(घ)
जयः
उत्तर-
(क) दुःखं
(3.) 'पराजयः' इत्यर्थे अत्र कः पर्यायः ?
(क)
दुःखम्
(ख)
जयः
(ग)
अलाभः
(घ)
संजयः
उत्तर-
(ख) जयः
(IV)
अधोलिखितमञ्जूषायाः सहायताया अन्वयस्य पूर्ति कुरुत-
मञ्जूषा-
पापं, लाभालाभौ, युद्धाय ।
अन्वयः
- सुखदुःखे ……. जयाजयौ समे कृत्वा ततः..... युज्यस्व एवं…..... न अवाप्स्यसि ।
उत्तर-
लाभालाभौ, युद्धाय, पापं ।
कर्मण्येवाधिकारस्ते
मा फलेषु कदाचन ।
मा
कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गो स्त्वकर्मणि
(V)
उपर्युक्तं पद्याशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानामुतराणि –
यथानिर्देशं
लिखत
(क)
एकपदेन उत्तरत-
(i) कस्मिन् एव ते अधिकार ?
उत्तर-
कर्मणि
(ii) त्वं कस्य फलहेतुः न ।
उत्तर-
कर्मफलहेतुः ।
(ख)
पूर्णवाक्येन उत्तरत
1. ते कुत्र संग मा अस्तु ?
उत्तर-
मे अकर्मणि संगः मा अस्तु ।
(VI)
प्रदत्तविकल्पेभ्यः उत्तरं चिनुत-
1. 'अस्तु' इति क्रियापस्य कर्तृपदं किम् १
(अ)
हेतुः
(ब)
अधिकारः
(स)
सङ्गः
(द)
ते
उत्तर-
(स) सङ्गः
(2.) 'ते' इति सर्वनामपदम् अत्र कस्मै प्रयुक्तम् ?
(अ)
अर्जुनाय
(ब)
कृष्णाय
(स)
भीमाय
(द)
युधिष्ठिराय
उत्तर
- (अ) अर्जुनाय
(3.) 'कर्मणि' इत्यस्य विलोमपदं किम् ?
(अ)
अधिकार
(ब)
सङ्गः
(स)
फलेषु
(द)
अकर्मणि
उत्तर-
(द) अकर्मणि
(4.) 'नहि' इत्यर्थे अत्र कः पर्यायः ?
(अ)
भूः
(ब)
मा
(स)
अस्तु
(द)
हेतुः
उत्तर-
(ब) मा
(VII)
अधोलिखितानां शब्दानां विलोमपदं पाठात् चित्वा लिखत-
(क)
बुद्धिहीनः - बुद्धियुक्तः
(ख)
न्यूनः - ज्यायः
(ग)
दुर्गुणैः - गुणैः
(घ)
अकौशलम् - कौशलम्
(ड.)
लाभः - हानि / अलाभ:
(च)
सक्रियः - निष्क्रियः
(छ)
असन्तुष्टः - सन्तुष्टः
(VIII)अधोलिखितपदेषु
सन्धि-विच्छेदं कुरूत-
(क)
शरीरयात्रापि - शरीरयात्रा + अपि
(ख)
पुरुषोऽश्नुते - पुरुष: + अश्नुते
(ग)
कर्मणैव - कर्मणा + एव
(घ)
कृत्वापि - कृत्वा + अपि
(ड.)
लोकस्तदनुवर्तते - लोकः+तत्+अनुवर्तते ।
(IX)
अधोलिखितवाक्येषु रेखांकितपदानां विभक्ति लिखत ।
(क)
योगः कर्मसु कौशलम् । ( सप्तमी )
(ख)
कर्मणा एव जनकादयः संसिद्धिम् आस्थिताः । (तृतीया)
(ग)
कर्मणि एव अधिकारस्ते । (सप्तमी )
(घ)
ततो युद्धाय युज्यस्व (चतुर्थी)
(ड.)
जीवने नियतं कर्म कुरु । (द्वितीया )
(X)
प्रदतमञ्जूषायाः समुचितपदानां चयनं कृत्वा- अधोदत्तपदानां समानार्थकपदानि लिखन्तु
–
मञ्जूषा-
मतिः, दुष्कर्म, मनीषी, देहः, अनारतम्
(क)
विद्वान् - मनीषी
(ख)
शरीरम् - देहः
(ग)
बुद्धिः - मतिः
(घ)
सततम् - अनारतम्
(ङ)
दुष्कृतम् - दुष्कर्म
धातु- - प्रत्ययः
1. प्रकृतिप्रत्ययस्य संयोगं कुरुत :-
क.
अहं गीतां पठ् + क्त्वा भोजनं करोमि ।
उत्तर-
पठित्वा
ख. छात्राः ! पठ् + तुमुन्
आगच्छन्तु
उत्तर-
पठितुम्
ग. अस्माभिः ………… ( पठ् + तव्यत्)
उत्तर-
पठितव्यः
घ. सर्वदा सत्यम् ………. (वद्
+ अनीयर )
उत्तर-
वदनीयम्
ड. भारतीय ……….शिक्षिता अस्ति (जन + तल)
उत्तर-
जनता
अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखांकित पदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य वियोज्य वा प्रदतविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत:
1. सर्वे परिश्रमस्य महत्वं स्वीकुर्वन्ति ।
क.
महा + त्व
ख.
महत् + त्व
ग.
मह + त्व
घ.
महा + त्वम
उत्तर-
ख महत् + त्व
2. सर्वे कथां श्रु + क्त्वा आगच्छन्ति ।
क
श्रोत्वा
ख
श्रुत्वा
ग
श्रुत्वा
घ
श्रीत्वा
उत्तर-ग
श्रुत्वा
3. प्रवचनं प्रतिदिनं श्रु + तव्यत् ।
क
श्रोतव्यम्
ख
श्रुतव्यम
ग
श्रोतव्यः
घ
श्रोतव्या
उत्तर-क
श्रोतव्यम्
4. अस्माभिः तीर्थस्थलं दृश् + अनीयर
क
दर्शनीय
ख
दर्शनीयम्
ग
दर्शनीया
घ
दर्शनीयान्ि
उत्तर-
ख दर्शनीयम्
5. सुरेशः लेखम् लिख् + क्त्वा विद्यालयं गच्छति ।
क
लिखित्वा
ख
लेखीत्वा
ग
लेखित्वा
घ
लौखित्वा
उत्तर-
क लिखित्वा
6. मित्र! कथां श्रु + तुमुन् चल ।
क
श्रुतुम
ख
श्रोतुम्
ग
श्रातुम
घ
श्रुतुमुन
उत्तर-
ख श्रोतुम्
7. तस्याः सुन्दर + तलु दर्शनीया ।
क
सोदर्यम
ख
सौन्दर्यः
ग
सुन्दरम्
घ
सुन्दरता
उत्तर-घ
सुन्दरता
8. सर्वे स्वकार्य कर्तव्यम् ।
क
कृ + तव्यत्
ख
कृ + क्त्
ग
कृ + क्त्वा
घ
कृ + ल्यप्
उत्तर-
क कृ + तव्यत्
अधोलिखितेषु पदेषु (शब्देषु) कः प्रत्ययः इति लिखत-
क हसित्वा
उत्तर-
क्त्वा
ख मित्रता
उत्तर-तल्
ग आगम्य
उत्तर-
ल्यप्
घ
लिखित्वा
उत्तर
- क्त्वा
ड सुन्दरता
उत्तर-
तल्
च द्रष्टुम्
उत्तर-
तुमुन्
छ पूजनीया
उत्तर-
अनीयर्
ज कर्तव्य
उत्तर-
तव्यत्
झ महत्व
उत्तर
- त्व
ञ हनुमान्
उत्तर-
मतुप्
ट दृष्टः
उत्तर
- क्त
ठ खादितः
उत्तर-
क्त
ड विहस्य
उत्तर-
ल्यप्
ढ भगवान्
उत्तर-
मतुप्
ण विहाय
उत्तर-
ल्यप्
त श्रीमान्
उत्तर-
मतुप्
अधोलिखितेषु शब्देषु धातु-प्रत्ययः विभज्य लिखत-
क.
पठित्वा - पठ्
+ क्त्वा
ख.
गन्तुम् - गम्+तुमुन्
ग.
आगम्य - आ+गम्+ल्यप्
घ.
लघुक्त्व - लघु+त्वम्
ड.
हनुमान् - हनु+मतुप्
च.
आदाय - आ+दा+ल्यप्
छ.
नीतः - नी+क्त
ज.
आनीय - आ+नी+
ल्यप्
झ.
सुन्दरता - सुन्दर+तल्
ञ.
बलवान् - बल+मतुप्
ट.
पठितव्यम् - पठ्+तव्यत्
ठ.
दर्शनीयम् - दृश्+अनीयर
ड.
महत्वम् - महत्+त्व
ढ.
दातुम् - दा+तुमुन्
ण.
श्रीमान् - श्री+मतुप्
त.
गुणवान् - गुण+मतुप्
थ.
शयितुम् - शी+
तुमुन्
द.
नेतुम - नी+
तुमुन्
ध.
करणीयः - कृ+अनीयर्
न.
स्मरणीयः - स्मृ
+ अनीयर
सन्धि-विच्छेदः
1. सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरूत-
क.
देवालयः - देव+आलय:
ख.
परमानन्दः - परम+आनन्दः
ग.
दयानन्दः - दया+आनन्दः
घ.
महाशयः - महा+आशय
ड.
रवीन्द्रः - रवि+इन्द्रः
च.
गुरुपदेश: - गुरू+उपदेश:
छ.
नरेन्द्रः - नर+ इन्द्र:
ज.
रमेशः - रमा+ईशः
झ.
सूर्योदयः - सूर्य + उदयः
ञ.
देवर्षिः - देव + ऋषिः
ट.
वर्षर्तुः - वर्षा + ऋतुः
ठ.
यद्यपि - यदि+अपि
ड.
प्रत्येकम् - प्रति+एकम्
ढ.
स्वागतम् - सु+आगतम्
ण.
नायकः - नै+ अक:
त.
विष्णोऽत्र - विष्णोः+अत्र
थ.
वागीश: - वाक् + ईशः
द.
नमस्ते - नमः+ते
ध.
पुरस्कार - पुरः+कारः
न.
मनोरथ: - मनः+रथः
प.
सदाचारः - सत् + आचारः
फ.
निश्चल: - निः+चलः
ब.
तपोवनम्ः - तपः+वनम्
भ.
सम्मानम् - सम्+मानम्
म.
हरीश: - हरि + ईशः
रेखांकितपदस्य सन्धिं विच्छेदं वा विकल्पेभ्यः चीयताम् ।
(1) हिमालयः भारतस्य उत्तरदिशायां तिष्ठति :-
क.
हिम + आलय:
ख.
हिम + अलयः
ग.
हिमा + आलय:
घ.
हिमा + अलयः
उत्तर
- क. हिम + आलय:
(2) हित+उपदेश: नारायणपण्डितस्यः कृतिः ।
क
हितोपदेश :
ख
हितापदेश:
ग
हितपोदेश
घ
हितुपदेश:
उत्तर
क हितोपदेशः
(3) त्वं तथैव कार्य कुरूः ।
क.
तथ + एव
ख.
तथा + एव
ग.
तथा + ऐव
घ.
तथा + एैव
उत्तर
- ख तथा + एव
(4) नरेशः प्रजां रक्षति ।
क.
नर + ईश:
ख.
नर + इश:
ग.
नरे + ईश:
घ.
नरे + एश:
उत्तर
- क. नर + ईशः
(5) अहङ्कारः न करणीयः ।
क.
अहंक + कारः
ख.
अहंड + कारः
ग.
अहंन + कारः
घ.
अहम् + कारः
उत्तर
- घ. अहम् + कारः
(6) कपिः इतस्ततः भ्रमतिः ।
क.
इत + ततः
ख.
इतस् + ततः
ग.
इतः + ततः
घ.
इतर् + ततः
उत्तर
- ग इतः + ततः
(7) जगदीशः सर्वत्र एव ।
क.
जगत् + ईशः
ख.
जगद् + ईश
ग.
जग + दीश
घ.
जगद + ईश
उत्तर
- क जगत् + ईशः
(8) मम जनकस्तु प्रतिदिनम् अस्य पांठ करोति ।
क.
जनकः + तु
ख.
जनकः + अस्त
ग.
जनक + अस्तु
घ.
जनकम + तु
उत्तर
- क. जनकः + तु
(9) मधु+अरिः इत्यस्य सन्धिपदं निर्णेयम्-
क.
मध्वरि:
ख.
माधुरि :
ग.
मध्वारि:
घ.
मधारि :
उत्तर - क. मध्वरिः
JCERT/JAC प्रश्न बैंक - सह - उत्तर पुस्तक (Question Bank-Cum-Answer Book)
विषयानुक्रमणिका
क्रम. | पाठ का नाम |
प्रथमः पाठः | |
द्वितीयः पाठः | |
तृतीयः पाठः | |
चतुर्थः पाठः | |
पंचमः पाठः | |
षष्ठः पाठः | |
सप्तमः पाठः | |
अष्टमः पाठः | |
नवमः पाठः | |
दशमः पाठः | |
एकादशः पाठः | |
द्वादशः पाठः | |
त्रयोदशः पाठः | |
चतुर्दशः पाठः | |
