कक्षा द्वादशी वार्षिक परीक्षा 2025-26
आदर्श प्रश्न पत्रम् संस्कृतम् (एच्छिकम्)
खण्ड A
प्रश्न
संख्या 1 तः 33 पर्यन्तम् अतिलघुत्तरीयाः प्रश्नाः सन्ति ।
अपठितांश
अवबोधनम्
निर्देश
- अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नान् विकल्पेभ्यः उत्तरत -
1.
अनुच्छेदः
भारतस्य
राजधानी नवदिल्ली इति ख्याता । अस्याः प्राचीनतमं नाम इन्द्रपस्थम् इति आसीत्। यथा
शरीरस्य मध्यभागे हृदये आत्मा तिष्ठति तथैव भारतदेशस्य मध्ययो भागः स एव यत्र
देहली इति नाम्ना ख्याता विशाला नगरी वर्तते। देहली इति नाम दिल्लिका इति नाम्नः
अपभ्रंशरूपः वर्तते। देहली नगरे भारतस्य विविध - प्रदेश वास्तव्याः जनाः सुगमतया
द्रष्टुं शक्यन्ते। अत्र चाणक्यपुर्याम् अन्येषामपि राष्ट्राणां राजदूतनिवासानि
सन्ति। देहली मध्ये सर्वकारस्य केन्द्रीयशास्नस्य अनेके कार्यालयाः सन्ति । तत्र
बहुभूमिकानि भवनानि सन्ति। एतेषु भवनेषु लोकसभाभवनम्, राज्यसभाभवनम्
राष्ट्रपतिनिवासश्च दर्शनीयानि सन्ति। भारतस्य प्रधानमंत्री अन्ये च
केन्द्रीयमंत्रिणः अपि अस्मिन् नगरे वसन्ति।
1 भारतस्य राजधानी का ?
(क)
कुरूक्षेत्र
(ख) नवदिल्ली
(ग)
आगरा
(घ)
जयपुर
2 नवदिल्ल्याः प्राचीनतम् नाम किम् ?
(क)
हस्तिनापुरम्
(ख)
लक्ष्मणपुरम्
(ग) इन्द्रप्रस्थम्
(घ)
नर्मदापुरम्
3 शरीरस्य मध्यभागे कः तिष्ठति ?
(क) आत्मा
(ख)
मस्तिष्क
(ग)
कटि
(घ)
उदर
2.
अनुच्छेदः
भारतवर्षे
अनेके महापुरूषाः जाता । एषु महापुरूषेषु मकर्षि स्वामी दयानन्दः एकः आसीत्। अस्य जन्म
1824 तमे वर्षे गुजरात प्रान्तस्य टंकारा ग्रामे अभवत् । अस्य पितुः नाम कर्षणलालजी
तिवारी, मातुः नाम च अमृता बाई आसीत्। अस्य गुरोः नाम विरजानन्दः आसीत्। 'वेदान् प्रति
प्रत्यागच्छ' इति अस्य महापुरूषस्य उक्ति आसीत्। एषः एव 'सत्यार्थप्रकाशग्रन्थस्य रचनाकारः।
समाजे अनेकाः दूषिताःप्रथा खण्डयित्वा शुद्धतत्वज्ञानस्य प्रचारं दयानन्द अकरोत्। स्वसिद्धान्तानां
कार्यान्वयनाय 1875 ईस्वी वर्षे मुम्बईनगरे आर्यसमाजस्य स्थपनां कृत्वा अनुयायिनां
कृते समाजस्व संशोधनोद्देश्यं प्रकटितवान् ।
1 स्वामी दयानन्दस्य जन्म कस्मिन् ग्रामे अभवत्. ?
(क)
पोरबन्दर
(ख) टंकारा
(ग)
मुम्बई
(घ)
गाँधीनगरम्
2 दयानन्दस्य मातुः नाम……...आसीत् ?
(क) अमृताबाई
(ख)
जीजाबाई
(ग)
सावित्रीबाई
(घ)
यशोदाबाई
3 'वेदान् प्रति प्रत्यागच्छ' इति कः उक्तवान् -
(क)
कर्षणलालतिवारी
(ख)
विरजानन्दः
(ग) दयानन्दः
(घ)
अमृताबाई
3.
अनुच्छेदः
कुम्भपर्व
भारते प्रतिद्वादशवर्षे समायोज्यते। भारतस्य चतुःस्थानेषु हरिद्वारे, प्रयागे, नासिके,
उज्जयिन्याम् चेति कुम्भपर्व भवति। तदा तीर्थयात्रीणः गंगायां, त्रिवेण्यां, गोदावाँ,
शिप्रायां च स्नानं दानादिकं च कृत्वा पुण्यलाभं कुर्वन्ति । सम्पूर्ण देशात् आगताः
जनाः विविधकार्यकमेषु सम्मिलन्ति । अन्ते ते मनसि पवित्रभावान् आदाय पुलकिताः भूत्वा
स्वस्वगृहं गच्छन्ति, गृहम् आगत्य च आगामि-पर्वणः प्रतीक्षां कुर्वन्ति ।
1 कुम्भपर्व भारते कदा समायोज्यते?
उत्तरम्-
कुम्भपर्व भारते प्रतिद्वादशवर्षे समायोज्यते।
2 जनाः मनसि किम् आदाय गृहं गच्छन्ति?
उत्तरम्-
जनाः मनसि पवित्रभावान् आदाय गृहं गच्छन्ति।
3 कुम्भपर्व कुत्र भवति?
उत्तरम्-
कुम्भपर्व भारतस्य चतुःस्थानेषु (चार स्थानों पर) भवति:
- हरिद्वारे
- प्रयागे
- नासिके
- उज्जयिन्याम्
4.
अनुच्छेदः
महर्षिः
वाल्मीकिः महाकविः आसीत् । सः रामायणम् अरचयत् । वाल्मीकिः आदिकविः मन्यते । रामायणम्
आदिकाव्यम् अस्ति । रामायणे श्रीरामस्य कथा अस्ति। श्रीरामः स्वजनकस्य दशरथस्य आज्ञाम्
अपालयत् । सः सीता लक्ष्मणाभ्याम् सह वने अवसत् । सःरावणम् अमारयत् । रामराज्ये सर्वे
धर्मस्य मार्गेण चलन्ति स्म।
1) कः आदिकविः ?
उत्तरम्-
महर्षिः वाल्मीकिः आदिकविः।
2) कः रामायणम् अरचयत्?
उत्तरम्-
महर्षिः वाल्मीकिः रामायणम् अरचयत्।
3) रामायणे कस्य कथा अस्ति ?
उत्तरम्-
रामायणे श्रीरामस्य कथा अस्ति।
पठितावबोधनम्
अघोलिखित पद्यांश, नाट्यांश पतित्त्वा प्रदत्तप्रश्नानाद
उत्तरं विकल्पेषु चिनुत्त -
5. गद्यांशः-
भवादृशा एव भवन्ति भाजनान्युपदेशानाम् । अपगतमले हि मनसि
विशन्ति सुखेनोपदेशगुणाः। हरति अतिमलिनमपि दोषजातं गुरुपदेशः गुरुपदेशश्च नाम अखिलमलप्रक्षालनक्षमप्
अजलं स्नानम्। विशेषेण तु राज्ञाम्। विरला हि तेषामुपदेष्टारः । राजवचनमनुगच्छति जनो
भयात् ।
1 गुरूपदेशः कीदृशं स्नानम्?
(क) निर्मलम्
(ख) सजलम्
(ग) मलिनम्
(घ) अजलम्
2 गुरूपदेशः कीदृशं दोषजातं हरति?
(क) अतिमलिनद
(ख) पितृदोषम्
(ग) हत्यादोषम्
(घ) चौरदोषम्
3 राज्ञाम् उपदेष्टारः कीदृशः भवति ?
(क) सुलभा
(ख) दुष्टा
(ग) विचित्रा
(घ) विरला
4 पात्राणि अस्य कः पर्यायः?
(क) भवनानि
(ख) भाजनानि
(ग) सुखम्
(घ) उपदेशम्
5 सुलभा इत्यस्य विलोमपदं किम्?
(क) अदृष्टा
(ख) स्पष्टा
(ग) विरला
(घ) निर्जला
6. गद्यांशः
तात! चन्द्रापीड ! विदितवेदितव्यस्याधीतसर्वशास्त्रस्य ते
नात्यमप्युपदेश्टव्यमस्ति । केवलं च निसर्गत एवातिगहनं तमो यौवनप्रभवम्। अपरिणामोपशमो
दारूणो लक्ष्मीमदः। अप्रबोधा घोरा च राज्यसुखसन्निपातनिद्रा भवत्ति, इत्यतः विस्तरेणाभिधीयसे
।
1 लक्ष्मीमदः कीदृशः भवति?
(क) तमो
(ख) दारूणो
(ग) सुखदायकः
(घ) हितकारी
2 राज्यसुखसन्निपातनिद्रा कीदृशी भवति ?
(क) दारूणो
(ख) अप्रबोधा घोरा च
(ग) अघोरा
(घ) उत्तमा
3 गद्यांशे ते पदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) चन्द्रापीडाय
(ख) तारापीडाय
(ग) शुकनासाय
(घ) निद्रायै
7. गद्यांशः
इत्येवं विचार्य सर्वस्वदक्षिणं यज्ञं कर्तुमुपक्रान्तवान्।
ततः शिल्पिभिरतीव मनोहरो मण्डपः कारितः । सर्वापि यज्ञसामग्री समाहृता। देवमुनिगन्धर्वयक्षसिद्धादयश्च
समाहूताः । तस्मिन्नवसरे समुद्राह्वानार्थं कश्चिद् ब्राह्मणः समुद्रतीरे प्रेषितः
। सोऽपि समुद्रतीरं गत्वा गन्धपुष्पादिषोडशोपचारं विधायाब्रवीत् भोः समुद्र विक्रमार्को
राजा यज्ञं करोति ।
1 विचार्य इति पदे कः प्रत्ययः?
(क) क्त्त्वा
(ख) ल्यप्
(ग) क्त्त
(घ) क्त्तवतु
2 कै अतीव मनोहरो मण्डपःः कारितः?
(क) शिल्पिभिः
(ख) राजा
(ग) ब्राह्मणैः
(घ) जनैः
3 सोऽपि पदस्य सन्धिविच्छेदपदं किम् ?
(क) सो + पि
(ख) सः + अपि
(ग) सा + अपि
(घ) स + अपि
4 अब्रवीत् इति पदे मूल प्रकृति किम्?
उत्तरम्-
ब्रू धातु लङ् लकार (भूतकाल), प्रथम पुरुष, एकवचन का रूप है।
5 इत्येवं कस्य सन्धिरूपम् ?
(क) इति + यवं
(ख) इ + एवं
(ग) इति + एवं
(घ) इति + इयम्
8. गद्यांशः
श्रीनायारः केन्द्रसर्वकारतः स्थानान्तरणेन आगत्य ओडिशासर्वकारस्य
अधीने प्रायः वर्षत्रयेभ्यः कार्यं करोति। तथाप्यस्मिन् वर्षत्रयात्मके कालखण्डे एकवारमपि
स्वराज्यं केरलं प्रति गमनाय इच्छां न प्रकटितवान्। स स्वल्पभाषी, अतस्तस्य मनःकथा
मनोव्यथा वा बोधगम्या नास्ति। सन्तुलितो वार्तालापः, साक्षात्समये आगमनम्, ततः सञ्चिकासु
मनोनिवेशः, कार्य समाप्य स्वगृहं प्रत्यागमनञ्च तस्य वैशिष्ट्यमासीत्।
1 श्रीनायारः कुत्तः स्थानान्तरणेन आगत्य ओडिशासर्वकारस्य
अधीने प्रायः वर्षत्रयेभ्यः कार्य करोति ?
(क) केरलसर्वकारतः
(ख) बंगसर्वकारतः
(ग) केन्द्रसर्वकारतः
(घ) असमसर्वकारतः
2 कस्य मनोव्यथा बोधगम्या नास्ति?
(क) केन्द्रसर्वकारस्य
(ख) श्रीनायारस्य
(ग) सर्वकारस्य
(घ) नारायणदत्तस्य
3 दीनबन्धुः श्रीनायारः इति कथा कस्मात् ग्रन्थात्
संकलिता?
(क) पाषाणीकन्यायाःः
(ख) कादम्बर्यायाः
(ग) समुद्रसंगगात्
(घ) सिंहासनद्वात्रिशिकायाः
9. पद्यांश :
पापान्निवारयत्ति योजयते हिताय
गुह्यं निगूहति गुणान् प्रकटीकरोति ।
आपदगतं च न जहाति ददाति काले
सन्मित्रलक्षणमिदं प्रवदन्ति सन्तः ।।
1 अस्मिन् पद्ये कस्य लक्षणम् ?
उत्तरम्-
सन्मित्रस्य लक्षणम्
2 सन्मित्र किम् प्रकटी करोति?
उत्तरम्-
गुणान् प्रकटीकरोति
3 पापात् कः निवारयति?
उत्तरम्-
सन्मित्रः पापात् निवारयति
10. पद्यांश :
तमध्वरे विश्वजिति क्षितीशं
निःशेषविश्राणितकोषजातम् ।
उपात्तविद्यो गुरुदक्षिणार्थी
कौत्सः प्रपेदे वरतन्तुशिष्यः ॥
1 कौत्सः कस्य शिष्यः आसीत्?
उत्तरम्-
वरतन्तोः शिष्यः आसीत्।
2 रघुः कम् अध्वरम् अनुतिष्ठति स्म?
उत्तरम्-
रघुः विश्वजित् अध्वरम् अनुतिष्ठति स्म।
3 गुरुदक्षिणार्थी कः आसीत् ?
उत्तरम्-
कौत्सः गुरुदक्षिणार्थी आसीत्।
11. पद्यांश :
अस्ति यद्यपि सर्वत्र नीरं नीरज राजितम्।
रमते न मरालस्य मानसं मानसं विना ।।
1 सर्वत्र कीदृशं नीरम् अस्ति?
उत्तरम्-
नीरज-राजितं नीरम्।
2 मरालस्य मानसं कं बिना न रमते?
उत्तरम्-
मानसं विना।
3 मरालस्य इति पदे का विभक्ति?
उत्तरम्-
षष्ठी विभक्ति (एकवचन)।
12.
पद्यांश :
ईशावास्यमिदं
सर्वं यत्किञ्च जगत्यां जगत्।
तेन
त्यक्तेन भुञ्जीथा मा गृधः कस्यस्विद्धनम् ॥
1 सर्वं जगत् केन आवस्यम्?
उत्तरम्-
ईशावास्यम्
2 जगत्यां जगतसर्वं केन भुञ्जीथा ?
उत्तरम्-
तेन त्यक्तेन
3 ईशावास्योपनिषद् कस्याः संहितायाः भागः?
उत्तरम्-
शुक्ल यजुर्वेद-संहिता
13.
नाट्यांश :
स्वप्निलः-
बलराम ! अद्य कक्षायां कोऽपि विशिष्टः कार्यक्रमः ?
बलरामः-
अरे मित्र ! त्वं न जानासि ? इदानीं तु योगशिक्षायाः कालांशः ।
मोहिनी
एषः तु नूतन विषयः। किं प्रतिदिनम् ईदृशी कक्षा प्रचलिष्यति ?
बलरामः-
आम्, अधुना तु अस्माकं कृते योगशिक्षा अतीव उपयोगिनी अस्ति।
सागरिका
- अहो! सुखदमाश्चर्यम् ! अहमपि गृहे मातुः मुखाद् योगशिक्षायाः विषये श्रुतवती। तया
उक्तम् योगः स्वास्थ्यकरः ।
1 विशिष्टः कार्यक्रमः अत्र विशेष्य पदं किम् ?
(क)
शिष्टः
(ख) कार्यकमः
(ग)
कार्य
(घ)
विशिष्टः
2 योगशिक्षा कीदृशः विषयः?
(क) नूतन
(ख)
पुरातन
(ग)
प्राचीन
(घ)
अनुपयोगी
3 योगः स्वास्थ्यकरः' कस्याः वचनम् ?
(क)
स्वप्निलस्य मातुः
(ख)
मोहिन्याः मातुः
(ग)
बलरामस्य मातुः
(घ) सागरिकायाः मातुः
4 योगशिक्षा अतीव उपयोगिनी अस्ति? कः कथयति ?
(क) बलरामः
(ख)
मोहिनी
(ग)
सागरिका
(घ)
स्वप्निलः
5 मित्र ! त्वं न जानासि अत्र अव्ययं पदं किम् ?
(क)
त्वम्
(ख) न
(ग)
जानासि
(घ)
मित्र !
14.
नाट्यांश :
अरुन्धती
- अतिजवेन दूरमतिकान्तः स चपलः कथं दृश्यते? (प्रविश्य)
बटवः
- पश्यतु कुमारस्तावदाश्चर्यम् ।
लवः
- दृष्टमवगतंच । नूनमाष्वमेधिकोऽयमश्वः ।
बटवः
- कथं ज्ञायते?
लवः
- ननु मूर्खाः। पठितमेव हि युष्माभिरपि तत्काण्डम्। किं न पश्यथ? प्रत्येकं शतसंख्याः
कवचिनो दण्डिनो निषड्०िगणश्च रक्षितारः। यदि च विप्रत्ययस्तत्पृच्छत ।
1 कः दूरमतिकान्तः ?
उत्तर- सः चपलः
2 अश्वः कीदृशः?
उत्तर- आष्वमेधिकः
3 पश्यतु अस्याः कियायाः कर्तृपदं किम् ?
उत्तर- कुमारः
4 दृश्यते अस्य मूलधातुः कः?
उत्तर- दृश् धातु।
5 समीपम् अस्य विलोमपदं अत्र किं प्रयुक्तम् ?
उत्तर- दूरम्।
15
निर्देशः - रेखांकितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत
16 रामस्य द्वौ पुत्रौ आस्ताम्।
(क)
कीदृशः
(ख) कति
(ग)
कथम्
(घ)
कुत्र
17 सीतायाः पिता जनकः आसीत् ।
(क) कस्याः
(ख)
कस्य
(ग)
केषाम्
(घ)
कः
18 योगः कर्मसु कोशलम् ।
(क)
कस्य
(ख) किम्
(ग)
कुत्र
(घ)
कः
19 राजा चन्द्रापीडस्य यौवराज्याभिषेकं चिकीर्षु।
(क)
कस्य
(ख) काम्
(ग)
केन
(घ)
कस्मै
20 अहो असारः अयं संसारः ।
(क)
कस्य
(ख)
केषाम्
(ग) कीदृशः
(घ)
किम्
21 विकमस्यौदार्यम् पाठः कस्मात् ग्रन्थात् संकलितः?
(क)
रामायणात्
(ख)
पंचतन्त्रात्
(ग)
हित्तोपदेशात्
(घ) सिंहासनद्वात्रिंशिकायाः
22 कादम्बर्याः कः पाठः संकलितः ?
(क)
सुक्तिसुधा
(ख)
कर्मगौरवम्
(ग) सुकनासोपदेशः
(घ)
बालकौतुकम्
23 उत्तररामचरित कः रचितवान्?
(क)
वाणभट्टः
(ख)
भतृहरिः
(ग) भवभूत्ति
(घ)
कालिदासः
24 प्रतिवर्षे जून 21 मासस्य तमे दिवसे -------- समायोज्यते ।
(क) योगदिवसः
(ख)
अहिंसादिवसः
(ग)
पितृ दिवसः
(घ)
मातृदिवसः
25 गंगा -------- निःसरति ।
(क)
हिमालयम्
(ख) हिमालयात्
(ग)
हिमालयस्य
(घ)
हिमालयेन
भाग B खण्ड A
निर्देश
:- अधोलिखित्तम् अनुच्छेदं पठित्त्वा प्रदत्तान् प्रश्नान् निर्देशानुसारम् उत्तरत
–
संसारस्य
सर्वेषां प्राणिनां जीवने जलस्य महत्त्वम् अत्यधिकं वर्तते। जलेन एव मानवानां शरीरं
किं वा अखिलानां जीवजन्तुनां वृक्षादीनां चापि देहः जलेन एवं पुष्यते। योऽपि जनः जलस्य
प्रयोगः करोति सः एतदपि जानातु यद् जलस्य संरक्षणं सदैव सर्वत्र च अनिवार्यम्। यदि
कथमपि जलं न स्यात् तर्हि सर्वमेव जगद् विनष्टं भविष्यति ।
प्रश्नाः
पूर्णवाक्येन
उत्तरत
26 मानवानां शरीरं केन पुष्यते?
उत्तरम्-
मानवानां शरीरं जलेन एव पुष्यते।
27 यदि जलं न स्यात् तर्हि किं भविष्यति ?
उत्तरम्-
यदि जलं न स्यात् तर्हि सर्वमेव जगद् विनष्टं भविष्यति।
28
यथानिर्देशं प्रश्नान् उत्तरत
(क) 'भविष्यति' इति कियायाः कर्तृपदं किम् ?
उत्तरम्-
जगत्
(ख) अत्र 'शरीरम्' इति पदस्य कः पर्यायः प्रयुक्त्तम् ?
उत्तरम्-
देहः
(ग) “सर्वेषां प्राणिनाम्' अनयोः पदयोः विशेषणपदं किम्?
उत्तरम्-
सर्वेषाम्
(घ) 'सः' इति सवर्नामपदं कस्य कृते प्रयुक्तम् ?
उत्तरम्-
जनः
पठितावबोधनम्
अधोलिखितं
गद्यांशं पद्यं च पठित्वा प्रदत्तप्रश्नान् संस्कृतेन उत्तरत
गद्यांशः-
एकस्मिन्
दिने श्रीनायारः पत्रमेकं धृत्वा मसतकमवनमस्य पठन् आसीत्। नेत्रतीराद् विगलिता अश्रुधारा
आर्दीकरोति स्म पत्रस्य अर्धाधिकं भागम् । तदानिमेव तस्य कार्यालयलिपिकः श्रीदासः प्रविशति
। श्रीनायारः तमुक्तवान् अधुना मम गमन-समयः समुपगता एव । मम दायित्वहस्तान्तरणपत्रकं
सज्जी कुरू। अहमधुना द्वित्राणां दिवसानां सकारणावकाशं स्वीकरिष्यामि। पुनः तदनु स्वीकरिष्यामि
दीर्घावकाशम् ।
यदि
कस्मैचिद् अज्ञातेन मया रूक्षो व्यवहारः प्रदर्शितः स्यात् तदर्थं ते मह्यमुदारचितेन
क्षमां प्रदास्यन्ति इति सर्वेभ्यो निवेदयतु। अनन्तरं सर्वे अश्रुलहृदयैः सौप्रस्थानिकों
ज्ञापितवन्तः ।
प्रश्नाः
पूर्णवाक्येन
उत्तरत
29 लिपिकस्य नाम किम् आसीत् ?
उत्तरम्-
लिपिकस्य नाम श्रीदासः आसीत्।
30 एकस्मिन् दिने श्रीनायारः किं पठन् आसीत् ?
उत्तरम्-
एकस्मिन् दिने श्रीनायारः पत्रम् पठन् आसीत्।
31
निर्देशानुसारम् उत्तरत
(क) द्वित्राणाम् इति कः समासः?
उत्तरम्-
द्वित्राणाम् इति द्वन्द्वसमासः।
(ख) तमुक्तवान्' इति पदस्य सन्धिविच्छेदं कुरुत?
उत्तरम्-
तम् + उक्तवान्।
(ग) 'धृत्वा इति पदे कः प्रत्ययः?
उत्तरम्-
क्त्वा (धातुः - धृ)
(घ) मम इत्यस्मिन् पदे कः मूल सर्वनामः?
उत्तरम्-
अहम्।
पद्यम्
विद्यां
चाविद्यां च यस्तद्देदोभयं स ह।
अविद्यया
मृत्युं तीर्त्या विद्ययाऽमृतमश्नुते ।।
32
पूर्णवाक्येन उत्तरत
1 विद्यया किं प्राप्नोति?
उत्तरम्-
विद्यया मनुष्यः अमृतं प्राप्नोति।
2 अविद्यया किं तरति?
उत्तरम्-
अविद्यया मनुष्यः मृत्युं तरति।
3 यथानिर्देशम् उत्तरत
4 'विद्याम्' इति पदस्य विलोमपदं किम् अस्ति?
उत्तरम्-
‘विद्याम्’ इति पदस्य विलोमपदं ‘अविद्याम्’ अस्ति।
5 'विद्यया' इति पदे का विभक्ति?
उत्तरम्-
‘विद्यया’ इति पदे तृतीया विभक्तिः अस्ति।
खण्ड B
प्रश्न
संख्या 34 तः 41 पर्यन्तम् लघुत्तरीयाः प्रश्नाः सन्ति ।
किन्हीं
छः प्रश्नों के उत्तर दें। प्रत्येक प्रश्न का उत्तर अधिकतम् 150 शब्दों में दें।
34
अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वये रिक्तस्थानं पूर्ति करूत -
कुर्वन्नेवेह
कर्माणि जिजीविषेच्छतं समाः।
एवं
त्वयि नान्यथेतोऽस्ति न कर्म लिप्यते नरे ।।
अन्वयः इह 1---------- कुर्वन् एव 2--------- जिजीविषेत्।
एवं त्वयि 3------ इतः न अन्यथा अस्ति येन कर्म न लिप्यते ।।
उत्तरम्-
अन्वयः
इह
कर्माणि कुर्वन् एव शतं समाः जिजीविषेत्।
एवं
त्वयि न अन्यथा इतः न अन्यथा अस्ति येन कर्म न लिप्यते
।।
अथवा
अन्धतमः
प्रविशन्ति ये ऽविद्यामुपासते ।
ततो
भूय इ वते तमो य उ विद्यायां रताः ।।
अन्वयः - ये अविद्याम् 1------(ते) अन्धतमः 2 ------य उ 3 --------
रताः ते ततो भूय इव तमः (प्रविशन्ति)
उत्तरम्-
अन्वयः
ये
अविद्याम् उपासते ते अन्धतमः प्रविशन्ति,
य
उ विद्यायाम् रताः ते ततो भूय इव तमः प्रविशन्ति ।
35
वाक्यं शुद्धं कुरुत
क चत्वारः बालिकाः गच्छन्ति ।
उत्तरम्-
चतस्रः बालिकाः गच्छन्ति ।
ख वयम् आम्राणि खादन्ति ।
उत्तरम्-
वयं आम्राणि खादामः ।
ग सः श्वः पाटलिपुत्रम् अगच्छत् ।
उत्तरम्-
सः श्वः पाटलिपुत्रं गमिष्यति ।
36 उचितरूपे रिक्तस्थानं पूरयत् -
क
-- ग्रामात्-- बहिः मन्दिरं शोभते। (ग्राम)
ख
-- अग्नये--- स्वाहा। (अग्नि)
ग
-- बालकाय--- दुग्धं रोचते। (बालक)
घ
-- वृक्षात् --- पत्राणि पतन्ति (वृक्ष)
ड.
--- बालकाः --- घावन्ति (बालक)
च
---- विद्यालयस्य ------ परितः वृक्षाः सन्ति
(विद्यालय)
37 प्रत्ययं संयोज्य लिखत
क.
आ + गम् + क्त → आगत
ख.
पठ् + तुमुन् → पठितुम्
ग.
हन् + क्तवतु → हतवान्
घ.
पठ् + क्त्वा → पठित्वा
ड.
आ + गम् + ल्यप् → आगम्य
च.
दृश् + तव्यत् → द्रष्टव्य
छ.
कृ + अनीयर् → करणीय
ज.
गम् + शतृ → गच्छन्
झ.
सेव् + शानच् → सेवमान
ञ.
गम् + क्तिन् → गमनिः
38 अधोलिखितानां समस्तपदानां विग्रहान् लिखत-
|
समस्त पदम् |
समास-विग्रहः |
समासः |
|
क. कृष्णाश्रितः |
कृष्णम् आश्रितः |
तत्पुरुष (द्वितीया) |
|
ख. विद्यालयः |
विद्यायाः आलयः |
तत्पुरुष (षष्ठी) |
|
ग. त्रिलोकी |
त्रयाणां लोकानां समाहारः |
द्विगु |
|
घ. पंचपात्रम् |
पञ्चानां पात्राणां समाहारः |
द्विगु |
|
ड. नीलाम्बरः |
नीलं अम्बरं यस्य सः |
बहुव्रीहि |
|
च. लम्बोदरः |
लम्बम् उदरं यस्य सः |
बहुव्रीहि |
|
छ. यथाशक्ति |
शक्तिम् अनतिक्रम्य |
अव्ययीभाव |
|
ज. सप्तर्षि |
सप्तानाम् ऋषीणां समाहारः |
द्विगु |
|
झ. पितरौ |
माता च पिता च |
द्वन्द्व (शेष) |
39 शब्दार्थं लिखत
क तम् →
उसको (पुल्लिंग द्वितीय विभक्ति,
एकवचन)
ख गुरुवे →
गुरु के लिए
(पुल्लिंग चतुर्थी विभक्ति, एकवचन)
ग प्रदेयम् →
देना चाहिए या
देने योग्य (कर्मवाच्य या भाववाच्य में 'दे' धातु का क्रियार्थक विशेषण)
40 रेखांकितपदस्य विभक्तिं तत् कारणश्च लिखत -
क सीता विद्यालयाद् आगच्छति ।
उत्तरम्-
विभक्ति : पंचमी
कारण
: अपादान (स्थान से अलग होने का भाव – विद्यालय से आना)
ख लवः रामस्य पुत्रः आसीत ।
उत्तरम्-
विभक्ति : षष्ठी
कारण
: संबंध (राम का पुत्र – स्वामित्व का भाव)
ग धिक् मूर्खम्।
उत्तरम्-
विभक्ति : द्वितीया
कारण
: ‘धिक्’ के
साथ निन्दा का कर्म — जिसे धिक्कार किया जा रहा है
घ वृक्षात्_पत्राणि पतन्ति।
उत्तरम्-
विभक्ति : पंचमी
कारण
: अपादान (वृक्ष से पत्तों का गिरना)
ड. बालकाः धावन्ति ।
उत्तरम्-
विभक्ति : प्रथमा
कारण
: कर्ता कारक (धावन्ति करने वाले)
च अग्नये स्वाहा।
उत्तरम्-
विभक्ति : चतुर्थी
कारण
: सम्प्रदान (स्वाहा अग्नि के लिए – दान का भाव)
41 अधोलिखितानां सन्धिविच्छेदं करुत
1.
सुरेशः = सुर + ईशः
2.
पावकः = पा + वकः
3.
एकैकः = एक + एकः
4.
देवालयः = देव + आलयः
5.
सच्चित् = सत् + चित्
6.
महर्षिः = महा + ऋषिः
7.
इत्यादिः = इति + आदि
8.
दिगम्बरः = दिक् + अम्बरः
9.
कालांशः = काल + अंशः
10.
रामायणम् = राम + अयनम्
11.
देवेन्द्रः = देव + इन्द्रः
12.
सदैव = सदा + एव
13.
मनोहरः = मनः + हरः
14.
नमस्ते = नमः + ते
15.
सोऽपि = सः + अपि
16.
अतएव = अतः + एव
17.
कोऽपि = कः + अपि
खण्ड - C
प्रश्न
संख्या 42 तः 47 पर्यन्तम् अतिलघुत्तरीयाः प्रश्नाः सन्ति ।
42 श्लोकमेलनं कुरुत
|
अ |
आ |
|
असुर्या
नाम ते लोका |
येऽविद्यामुपासते |
|
अन्धन्तमः
प्रविशन्ति |
अन्धेन
तमसाऽऽवृताः |
|
विद्यां
चाविद्यां च |
उभे
सुकृतदुष्कृते । |
|
बुद्धियुक्तो
जहातीह नियतं करू कर्म त्वं |
कर्म
ज्यायो ह्यकर्मणः यस्तदवेदोभयं स ह |
|
कर्मण्येवाधिकारस्ते |
यतकंच
जगत्यां जगत् |
|
ददाति
प्रतिगृह्णाति |
मा
फलेषु कदाचन |
|
ईशावास्यमिदं
सर्वं |
गुह्ममाख्याति
पृच्छति |
|
अस्ति
यद्यपि सर्वत्र |
योजयते
हिताय |
|
पापान्निवारयति |
नीरं
नीरज राजितम् |
उत्तरम्-
|
खण्ड 'अ' |
खण्ड 'आ' |
|
असुर्या नाम ते लोका |
अन्धेन तमसाऽऽवृताः |
|
अन्धन्तमः प्रविशन्ति |
येऽविद्यामुपासते |
|
विद्यां चाविद्यां च |
यस्तदवेदोभयं स ह |
|
बुद्धियुक्तो जहातीह |
उभे सुकृतदुष्कृते । |
|
नियतं करू कर्म त्वं |
कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः |
|
कर्मण्येवाधिकारस्ते |
मा फलेषु कदाचन |
|
ददाति प्रतिगृह्णाति |
गुह्ममाख्याति पृच्छति |
|
ईशावास्यमिदं सर्वं |
यतकंच जगत्यां जगत् |
|
अस्ति यद्यपि सर्वत्र |
नीरं नीरज राजितम् |
|
पापान्निवारयति |
योजयते हिताय |
43 विद्यालयशुल्कक्षमापनार्थं स्वप्राचार्य प्रति एकम् आवेदनपत्रं लिखत
।
उत्तरम्-
सेवायाम्
प्राचार्यमहोदयः
+2 उच्च विदविद्यालय पेटरवार बोकारो।
विषय:
विद्यालयशुल्कक्षमापनार्थं आवेदनपत्रम्। वेदनपत्रं लिखते।
महोदयः,
सविनयं
निवेदयामि यत् अहम् भवतां विद्यालये द्वादश कक्षायां पठामि । अहम् एकः अतिनिर्धनः छात्रः
अस्मि । मम जनकस्य आर्थिकस्थिति: शोचनीया अस्ति । अहं विद्यालयशुल्कदातुं असमर्थः अस्मि
। अतः विद्यालयशुल्कमुक्तं कृत्वा भवन्तः माम अनुग्रहणन्तु ।
दिनांक:
15/01/2023
भवताम्
आज्ञाकारी शिष्यः
क
ख ग
क्रमांक
12
अथवा
विद्यालयस्य एकादश कक्षायां प्रवेशार्थ प्राचार्यं प्रति एकं पत्रं
लिखत ।
उत्तरम्-
प्राचार्यः महोदयः
________
विद्यालयः
________
नगरम्
विषयः
— एकादशकक्षायां प्रवेशार्थं आवेदनम्।
महोदय,
सविनयं
निवेदयामि यत् अहं भवतः विद्यालयस्य नवमकक्षायां अध्ययनं कृतवान्/कृतवती अस्मि। मया
दशमकक्षायाः परीक्षायां प्रथमश्रेण्यां उत्तीर्णता प्राप्ता अस्ति। अतः अहं विज्ञानवर्गे
एकादशकक्षायां प्रवेशं प्रार्थये।
भवतः
विद्यालयस्य उत्तमशिक्षणव्यवस्था तथा सुशासनम् अहं बहु प्रशंसामि। यदि भवतः अनुमतिः
भविष्यति, तर्हि अहं निष्ठया परिश्रमं करिष्यामि तथा विद्यालयस्य कीर्तिं वर्धयिष्यामि।
अतः
कृपया मम आवेदनं स्वीकृत्य एकादशकक्षायां प्रवेशं प्रदातुं भवतः अनुग्रहं प्रार्थये।
भवतः
आज्ञाकारी विद्यार्थीः/विद्यार्थिनी
नाम
—
कक्षा
—
अनुक्रमांकः
—
दिनाङ्कः
—
अथवा
स्वविद्यालयस्य वार्षिकोत्सवं वर्णयन् स्वमित्रं प्रति एकं पत्रं लिखत
।
उत्तरम्-
प्रेषकः –
आदित्यः
विद्यार्थी,
सरस्वतीविद्यालयः
जयपुरम्
दिनाङ्कः
: 21-11-2025
प्रति
प्रियः
मित्रः रोहितः
दिल्ली
प्रिय
मित्र रोहित,
सप्रेम
नमः। आशासे त्वं सदा कुशलोऽसि। अहं स्वविद्यालयस्य वार्षिकोत्सवस्य वर्णनं तुभ्यं लिखामि।
गतसप्ताहे अस्माकं विद्यालये वार्षिकोत्सवः महोत्साहेन सम्पन्नः।
उत्सवस्य
आरम्भे गुरुजनैः दीपप्रज्वलनं कृतम्। तदनन्तरं प्रधानाचार्यः प्रेरणादायकं भाषणं दत्तवान्।
छात्रैः विविधाः सांस्कृतिककार्यक्रमाः आयोजिताः आसन्। नृत्यं, गीतं, नाट्यप्रदर्शनं
च सर्वान् अत्यानन्दयन्। क्रीडाविभागे उत्तमान् छात्रान् पुरस्कारैः सम्मानितम्।
सम्पूर्णः
कार्यक्रमः अत्यन्तं रोचकः निर्गतः। अहं अपि एकस्मिन् नाटके भागं गृहीत्वा हर्षितोऽस्मि।
सर्वे सहपाठीणः उत्साहपूर्णा आसन्।
त्वमपि
आगत्य एतादृशं सुन्दरं वार्षिकोत्सवं पश्यसि इति मम अभिलाषा।
भवतः
स्नेहपूर्णः
आदित्यः
अथवा
रुप्यकाणि प्रेषयितुं पितरं प्रति एकं पत्रं लिखत ।
उत्तरम्-
प्रेषकः –
राहुलः
छात्रः,
आदर्शमहाविद्यालयः
लखनऊ
दिनाङ्कः
: 21-11-2025
प्रति
पूज्यपितरं
श्रीरामप्रसादं
ग्रामः
– सुखपुरम्
पूज्य
पितः,
सादरं
प्रणामः। आशासे भवान् माता च कुशलिनौ स्थः। अहं अत्र कुशलोऽस्मि। अध्ययनं सम्यक् प्रवर्तते।
अद्य
वर्तमानकाले मम विद्यालयस्य शुल्कं, पुस्तकानां क्रयः तथा छात्रावासस्य व्ययः च अधिकः
जातः। अतः मम समीपे रुप्यकाणां अभावः अस्ति। तेन भवतः समीपात् विनयेन प्रार्थये यत्
कृपया शीघ्रं किञ्चित् रुप्यकाणि प्रेषयतु, येन मम आवश्यकव्ययः सम्यक् पूर्येत।
भवतः
कृपया अहं कृतज्ञः भविष्यामि। शीघ्रमेव भवतः उत्तरं प्रतीक्षे।
भवतः
आज्ञाकारी पुत्रः
राहुलः
44 नाट्यसाहित्यस्य गद्यसाहित्यस्य चम्पूकाव्यस्य वा वैशिष्टयं प्रतिपादयत
।
उत्तरम्- संस्कृत नाट्यसाहित्यस्य प्रमुखा: विशेषता:
1) नाटकस्य इतिवृत्तं इतिहासपुराणप्रसिद्धं
स्यात् ।
2) नाटकानाम् आरम्भ: मंगलाचरणेन
नान्द्या वा भवति।
3) मुखादिपञ्चसन्धियुक्तं
भवति।
4) नाटकं रूपकस्य दशभेदेषु
विशिष्टं भवति।
5) संस्कृतनाटकानि प्रायः
सुखान्तानि भवन्ति।
6) नाटकानां प्रधानरस: श्रृंगार:
वीर: वा भवति।
7) संस्कृतनाटकेषु न्यूनतमा:
पञ्च, अधिकाधिका: च दश अंकाः भवन्ति ।
8) विदूषकस्य कल्पना संस्कृतनाटकानां
मौलिकविशेषता अस्ति । अयं पात्र: हास्योत्पादकं पात्रं भवति।
9) नाटकानां समाप्ति: भरतवाक्येन
भवति । यत्र प्रधानपात्रं देशस्य समाजस्य च उन्नते: कामनां करोति।
10) प्रमुखनाटकानि सन्ति-
महाकविभासः - स्वप्रवासवदत्तम् , दूतवाक्यम्
प्रतिमानाटकम् , उरुभंगम्
च । शूद्रक: - मृच्छकटिकम् ।
कालिदासः - अभिज्ञानशाकुंतलम्
। भवभूति - उत्तररामचरितम् ।
विशाखादत्तः - मुद्राराक्षस
।
गद्यसाहित्यस्य प्रमुखा : विशेषता
-
- धन्दोरहिता रचना गद्यं कथ्यते ।
- संस्कृतस्य गयसाहित्यम् अत्यतं प्राचीनं अस्ति ।
- संस्कृत गद्यसाहित्ये समासशशैल्या : आधिक्यं भवति '
- ओजः संस्कृत गद्यस्य प्राणः
_ संस्कृत गद्यसाहित्यस्य कथनाकानां मूलं लोककथा: सन्ति ।
- गद्यस्य भेदद्वयस्य मन्यते - कथा आख्यायिका: च ।
- कथाया: कथानकं काल्पनिकं भवति ।
- आख्यायिका: कथानकं ऐतिहासिकं भवति ।
- गद्यस्य विषये प्रसिद्धं अस्ति यत् - गद्यं कवीनां निकषं वदन्ति
।
- प्रमुखगद्य काव्यानि सन्ति
सुबंधु - वासवदता, दण्डी - दशकुमारचरितम्, वाणभट्ट न कादम्बरी, हर्षचरितं , च अंबिकादत्त
व्यास – शिवराजविजयम्
चम्पूकाव्यस्य
1) गद्यपद्यमयी रचना चम्पूकाव्यं कथ्यते।
2) श्रृंगारवीरशान्तादिरसानां प्रयोगः चम्पूकाव्ये क्रियते ।
3) चम्पूकाव्ये सर्गाणां नामानि उच्छवासः उल्लासः इत्यादिपदैः
क्रियन्ते
4) विविधानां कथावस्तूनां प्रयोगः चम्पूकाव्येषु दृश्यते।
5) चम्पूकाव्येषु सरलगद्यानां प्रयोगः क्रियते ।
अथवा
पद्यकाव्यस्य महाकाव्यस्य वा वैशिष्ट्यं प्रतिपादयत ।
उत्तरम् - पद्यकाव्यस्य वैशिष्ट्यानि
छन्दोबद्धता
– पद्यकाव्यं निश्चितछन्दसि रचितं भवति, यथा
– अनुष्टुप्, शार्दूलविक्रीडितम्, वसन्ततिलका इत्यादयः।
लयात्मकता
– अस्मिन् काव्ये माधुर्ययुक्ता लयाऽस्ति, येन
श्रवणे सुखं जायते।
अलङ्कारयुक्तता
– उपमा, रूपक, अनुप्रासादयः अलङ्काराः पद्यकाव्यस्य शोभां वर्धयन्ति।
रसप्रधानता
– पद्यकाव्ये शृङ्गार, वीर, करुणादयः रसाः प्रमुखतया
प्रकाश्यन्ते।
संक्षिप्तता
– अल्पशब्दैः गूढार्थप्रकाशनं अस्य विशेषः।
सौन्दर्यप्रधानता
– शब्दार्थयोः सौन्दर्यं पद्यकाव्ये विशेषतया दृश्यते।
स्मरणसुलभता
– लयछन्दयोः कारणात् पद्यानि शीघ्रं स्मरणे तिष्ठन्ति।
महाकाव्यस्य वैशिष्ट्यम्--
" सर्गबन्धो महाकाव्यम् " -- अर्थात् महाकाव्यं
सर्गबन्धः भवेत्। अस्य प्रारम्भे आशीर्वाद-प्रार्थना, इष्टदेवम् उद्दिश्य नमस्कारः
अथवा वस्तुनिर्देशः स्यात् । महाकाव्यस्य वृत्तान्तं इतिहासप्रसिद्धं स्यात्। महाकाव्ये
नगर-सागर-पर्वत-ऋतु-चन्द्रोदय-सूर्योदय-उद्यान-क्रीडा-विवाह-पुत्रजन्म-युद्धयात्राः
वर्णिताः भवेयुः। महाकाव्यं विविधैः अलंकारैः विभूषितं भवेत्। अस्य विषयवस्तु न संक्षिप्तं
स्यात्। महाकाव्ये श्रृङ्गार-वीर-शान्तानाम् एकः एव अङ्गीरसः भवेत्। उदाहरणं यथा--
कालिदासस्य 'रघुवंशम्', माघस्य 'शिशुपालवधम्' प्रभृतयः ।
45 अधोलिखितरचनानां लेखकानां नामानि लिखत । (केवलं पंचानाम्)
1
पाषाणीकन्या - चन्द्रशेखरदासवर्मा।
2
दशकुमारचरितम् - दण्डी
3
शिवराजविजयम् — कविन्द्रपरमानन्दः
4
कादम्बरी - वाणभट्ट।
5
अभिज्ञानशाकुन्तलम् — कालिदासः
6
महाभारतम् - महर्षि वेदव्यासः।
7
रामायणम् - महर्षि वाल्मीकि।
8
नीतिशतकम् - भर्तृहरिः
9
हर्षचरितम् — बाणभट्टः
10
उत्तररामचरितम् - भवभूति।
11
पंचतन्त्रम् - विष्णुशर्मा
अथवा
1
ऋतुसंहारम् — कालिदासः
2
मेधदूतम् — कालिदासः
3
गीतगोविन्दम् - जयदेवः
4
रघुवंशम् - कालिदासः।
5
कुमारसंभवम् — कालिदासः
6
बुद्धचरितम् — अश्वघोषः
7 सौन्दरानन्दम् — अश्वघोषः
8
श्रीमद्भगवद्गीता — वेदव्यासः
9
किरातार्जुनीयम् - भारविः
10
मुद्राराक्षसम् — विशाखदत्तः
11
राजतरंगिणी — कल्हणः
12
नैषधीयचरितम् — श्रीहर्षः
46 मञ्जूषासहायतया चित्रं दृष्टवा पञ्च वाक्यानि रचयत
मञ्जूषा- तरन्ति, उद्यानस्य, मित्रैः, एका, स्तः, चत्वारः, शाटिकां, कोणे,
दम्पती, जलाशयः
मञ्जूषासहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि—
- उद्यानस्य मध्ये बालकाः मित्रैः सह क्रीडन्ति।
- एकः बालकः जलाशयः समीपे तरति।
- शान्तिका एका स्त्री छत्रं धारयन्ती चलन्ति।
- अन्ये बालकाः दण्डपी क्रीडन्ति तथा हसन्ति।
- सर्वे जनाः उद्यानस्य शोभां पश्यन्ति।
अथवा
मञ्जूषाः - जनाः, ध्वनिविस्तारकयन्त्रम्, गुरुः, बालकः,शृणवन्ति, उपदिशति,
स्वच्छम्, पुस्तकम् ।
मञ्जूषासहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि—
- जनाः सभायां उपविष्टाः ध्वनिविस्तारकयन्त्रं शृणवन्ति।
- गुरुः बालकान् उपदिशति।
- बालकः स्वच्छं पुस्तकम् पठति।
- जनाः गुरोः उपदेशं सावधानतया शृणवन्ति।
- ध्वनिविस्तारकयन्त्रेण गुरुः सर्वेषां समक्षं स्पष्टतया वदति।
अथवा
मञ्जूषा- छात्राः, शिक्षिकाः, पुस्तकालयः,
तरणसरोवरः, अनुशासनम्, क्रीड़ाक्षेत्रम्, पठन्ति, विद्यालयः, पुस्तकानि, अभ्यासः,
दण्डः पादकन्दुकः, पाठयन्ति।
मञ्जूषासहायतया चित्रं दृष्ट्वा पञ्च वाक्यानि—
- एषः विद्यालयः छात्रैः सह क्रीड़ाक्षेत्रं पुस्तकालयं च शोभते।
- छात्राः शिक्षिकाभिः सह अनुशासनपूर्वकं पठन्ति।
- पुस्तकालये छात्राः पुस्तकानि पठन्ति च अभ्यासं कुर्वन्ति।
- क्रीड़ाक्षेत्रे बालकाः पादकन्दुकेन क्रीडन्ति, दण्डेन च अभ्यासं कुर्वन्ति।
- तरणसरोवरस्य समीपे शिक्षिकाः छात्रान् पाठयन्ति।
47 मञ्जूषासहायतया अधोलिखितां कथां पूरयित्वा पुनः लिखत -
एकदा
1--- सायंकाले ----आहारार्थी कश्चित् 2 -- जम्बुकः ----- ग्रामं प्रविष्टं ।
तत्रतयाः
3 ---- कुक्कराः ---- जम्बुक दर्शनेन जातरोषाः
हन्तुं तं 4 ---- प्रत्यधावन् -----।
सोऽपि
प्राणरक्षणाय 5 --- समीपस्थम् ------- रजकगृहं
प्रविष्टः ।
|
जम्बुकः, सायंकाले, प्रत्यधावन्, कुक्कराः, समीपस्थम् |
अथवा
पुरा
एकस्मिन् वने एकः श्रृगालः वसति स्म। एकस्मिन् दिने सः 1 --- भोजनाय -------- इतस्ततः अभ्रमत्। परन्तु सः कुत्रापि
किंचिदपि आहारं न प्राप्तवान्। अतः स अतीव 2 --- दुःखितः
-------- अभवत्। तदा सः वृक्षस्योपरि एकं काकं अपश्यत् । तस्य मुखे अपूपखण्डः आसीत्।
श्रृगालः तं काकं अकथयत् काकः ! काकः ! त्वं कियत् सुन्दरः असि, तव स्वरः तु अतीव
3 --- मधुरः ----- एकं ---- गीतम् ----- गायतु । शृगालस्य वचनं श्रुत्वा काकः मुखम्
उद्घाटनम् अकरोत् तस्य मुखात् 5 ---- अपूपखण्डः
------ अधः अपतत्। कुटिलबुद्धिः श्रृगालः अपूपखण्डः गृहीत्वा तीव्र अधावत् ।
|
मधुरः, अपूपखण्डः, भोजनाय, गीतम्, दुःखितः |
अथवा
संवादः
प्रियंका
- राधिके नमस्ते।
राधिका
– 1 --- नमस्ते सखि ! नमस्ते। -------
प्रियंका
- त्वं ह्यः न असि विद्यालये?
राधिका
– 2 --- आम् ! गृहे कार्यम् आसीत्। किम् अभवत् विद्यालये।
-------
प्रियंका
– 3 --- विद्यालये ह्यः भाषण प्रतियोगिता आसीत् ।
-------
राधिका
- प्रतियोगितायाम् कः विजयी अभवत् ?
प्रियंका
– 4 --- अथ किमृ तव मित्रमेव -------
राधिका
- साधु - साधु !
प्रियंका
- चलतु सखि ! आचार्यः कक्षां प्रति आगच्छति
राधिका
– 5 -- वाढम् चलतु । --------
|
1
अथ किमृ तव मित्रमेव 2
विद्यालये ह्यः भाषण प्रतियोगिता आसीत् । 3
नमस्ते सखि ! नमस्ते। 4
आम् ! गृहे कार्यम् आसीत्। किम् अभवत् विद्यालये। 5
वाढम् चलतु । |
